Si michi seva pium servassent sidera regem,

Pars animi, Barbate, mei, non littera cordis

Nuntia per vastos tractus telluris et unde

Ambiguum tentaret iter, tua lumina presens

Aspicerem, vox viva tuas contingeret aures.

Mors vetat. Heu varii quos quondam largus honores

Contulit ille michi! Vultus heu blanda sereni

Maiestas placideque decus pondusque senecte!

Heu prerepta michi frons augustissima celo

Reddita iam patrio! Vox heu doctissima melle

Dulcior hybleo, que prensa tenacibus hamis

Corda virum rapiebat humo, que laudibus amplis

Ingenium celebrare meum calamumque solebat,

Calcar agens animo validum! Non omnia terre

Obruta: vivit amor, vivit dolor; ora negatur

Regia conspicere, at flere et meminisse relictum est.

Hec duo letheis nunquam de pectore nostro

Eripiet mors atra vadis. Verum ordine vite

Proposito excutimur. Mundi pars una placebat,

Spargimur hac illac pelagoque abrumpimur alto

Alpibus ac mediis, quotiensque faventibus astris

Reddimur Ausonie, bustum tibi forte Maronis

Obtigit in partem vatis, michi cessit origo,

Amnibus ac toto disiungimur Apennino.

Hinc mea vox mittenda tibi est, et credere curas

Cogimur archanas calamo, nec pauca silendi

Causa labor, sed plura metus, ne nostra prophani

Abdita perspiciant oculi: vulgata videri

Non metuunt. Memor ergo precum, dilecte, tuarum,

Institui exiguam sparsi tibi mittere partem

Carminis, exacte percurrens otia vite.

Perlege, cognosces animum sine viribus alas

Ingenii explicuisse leves. Nam, vera fatebor,

Implumem tepido preceps me gloria nido

Expulit, et celo iussit volitare remoto.

Penitet incepti: cursum revocare iuvente

Si liceat, mansisse domi, cum tempore nervos

Consolidasse velim. Late iam noscor et audax

Fama preit meritum laxisque effertur habenis.

Affectus animi varios bellumque sequacis

Perlegis invidie curasque revolvis inanes,

Quas humilis tenero stilus olim effudit in evo;

Perlegis et lacrimas et quod pharetratus acuta

Ille puer puero fecit michi cuspide vulnus.

Omnia paulatim consumit longior etas,

Vivendoque simul morimur rapimurque manendo.

Ipse michi collatus enim non ille videbor:

Frons alia est moresque alii, nova mentis imago,

Voxque aliud mutata sonat, nec pestibus isdem

Urgeor, erubuit livor cessitque labori.

Cessit an incaluit longisque recruduit annis

Laude tumens aucta, et mecum cum tempore crevit?

In dubio est: certe hunc didici contemnere ab alto.

Iamque equidem vel nulla lues vel spreta quietem

Dat calamo atque animo. Iamque observatio vite

Multa dedit lugere nichil, ferre omnia: iamque

Paulatim lacrimas rerum experientia tersit.

Iam quod non potuit ratio, natura diesque

Longa potest; vicere due cui cesserat una.

Tempus edax minuit quem mors exstinxit amorem.

Flamma furens annis, fumulo cessere faville.

Nunc breve marmor habet longum, quibus arsimus ignes,

Pectore nunc gelido calidos miseramur amantes,

Iamque arsisse pudet. Veteres tranquilla tumultus

Mens horret relegensque alium putat ista locutum,

Sed iam nequicquam latebras circumspicit: ardens

Turba premit comitum, quos par insania iactat,

Dulce quibus conferre suis aliena, nec illos

Submovisse sat est; acies nam maior apertam

Protrahit in lucem. Durum: sed et ipse per urbes

Iam populo plaudente legor, nec Musa regressum

Secreti iam callis habet, vetitumque latere est.

Prodeat impexis ad te festina capillis

Ac fluxo discinta sinu, veniamque precetur,

Non laudem. Veniet tempus dum forte superbis

Passibus atque alio redeat spectanda paratu.

Nunc tibi qualis erat sub prima etate, priusquam

Figeret in thalamo speculum vultumque comasque

Inciperet cohibere vagas, occurrit, amice,

Cui semper — rex quantus amor — non seria tantum

Sed nuge placuere mee. Tu consule, queso,

Parva licet, magni: nam dum maiora parantur

Hunc tibi devoveo studii iuvenilis honorem.

Te, cui telluris pariter pelagique supremum

Contulit imperium virtus meritumque pudorque

Et deus omnipotens et inevitabile fati

Arbitrium mundique dedit quas volvis habenas:

En ego te supplex, sparsis miseranda capillis

Et sacros complexa pedes ac dulcia figens

Oscula, sic dominum et sponsum confessa ducemque

Alloquor. Alme parens, solus qui cunta gubernas,

Quem stupet et flexis genibus gens omnis adorat,

Si michi que viguit iuvenili in corpore quondam

Forma foret roseusque color, si pectore sanguis

Fervidus, aut sponsis irem comitata duobus,

Ipse habitus notam faceret summisque verendam

Principibus, nomenque meum tacitura fuissem:

Squalida sed quoniam facies neglectaque cultu

Cesaries, multisque malis lassata senectus

Eripiunt solitam effigiem, vetus accipe nomen,

Quo nullum toto memoratur notius orbe:

Roma vocor. Vultum ne, pater, cognoscis anilem

Gutturis ac tremuli, sonitum, et deformia segni

Membra mora, invalidis vix consistentia plantis?

Sic anni nocuere michi qui fortia vincunt

Et senium clara decussit fronte decorem.

Quid queror, o nimium simplex? Licet irrita tempus

Cunta ferat, celique labor requiesque negata

Sideribus, forti nondum superantur ab evo

Multa tamen, longe quibus altior extat origo.

Urbibus argolicis latiisque ingentia perstant

Menia, et indomito cernuntur vertice turres,

Quas decuit rapido primum succumbere seclo,

Si series servata foret longinqua dierum.

Nam prius insane quam lamberet ubera matris

Egregius fama venturus ad astra Quirinus,

Mantua iam steterat variis habitata colonis:

Iam Patavum, Anthenor flammas emensus et undas

Ediderat: pisana procul submota sicano

Urbs erat alpheo: Tibur et Preneste latinis

Flos erat in populis. Quid singula persequor? Ergo

Non venit etatis vitio quod ruga senilis

Canitiesque premat; sed enim te nulla remoto

Illuxit michi pulcra dies nullaque rebelles

Devinxit fraternus amor dulcedine natos,

Haud satis annosam veritos contemnere matrem.

Decolor hinc facies, hinc precipitata senectus,

Hinc michi continuusque dolor lacrimeque recentes.

Semper et ad superos nequicquam mixta querelis

Murmura cum precibus, vel inania vota feruntur,

Postquam a complexu sum cari abiecta mariti

Et patris et domini, solus nanque omnia nobis,

Solus eras per quem poteram formosa manere.

Heu terrenorum decus et spes falsa bonorum!

Illa ego sum infelix toti que cognita mundo

Nuper honorato pulsabam vertice celum,

Cetera calcabam: currentia flumina, fontes,

Et mare littoribus flexum terrasque patentes,

Arma, urbes, armenta, viros, quecumque sub usus

Humanos natura dedit romana fuere.

Me dominam late regnantem vidit Eoi

Consurgens aurora procul de gurgite ponti:

Me quoque victricem zephiri sensere tepentes

Flatus et algentis boree, pluvialis et austri,

Et quecumque vago tellus obsessa profundo

Despicit aut fluctus, nitidas aut suspicit auras.

Me Dacus immitis timuit, me durus in armis

Germanus Graius ve loquax atque asper Hiberus,

Non fuga preripuit Parthum michi fulcta sagittis,

Nec labor ipse vie subduxit cladibus Indum,

Ethiopemque iugo non torridus abstulit ether,

Frigora nec Tanaim, nec sevior unda Britannum.

Me mala Carthago tribus est experta ruinis,

Bellaque sunt Macedum totidem totidemque labores.

Prelia quis nescit multos agitata per annos

Et regem Ponti domitum in precordia tandem

Vix vetitas reserasse vias per membra veneno?

Antiochum Pyrrhumque gravem variumque Iugurtham

Pretereo regesque alios, ne cognita pridem

Ac vulgata satis tumido sermone revolvam.

Sed postquam fortuna ferox, que vertere ad imum

Summa solet, gaudens validissima frangere regna,

Instabiles turbata pedes a flumine tusco

Avertit seroque domum reditura recessit,

Extemplo variis hinc illinc acta procellis

Per scopulis et saxa feror; nanque omnis avite

Maiestatis honos viduatam coniuge sancto

Deserit, ac tantum invidie mea gloria vivit,

Et meminisse premit et desperatio torquet.

Unde etenim aut quo nam misere sperare relictum

Te preter qui cunta potes prestante salutem?

Civili hinc semper scelus o lacrimabile dextra

Dilanior, cupidis illinc sum preda tyrannis.

Infames venere proci, qui nostra petentes

Coniugia invitam violarunt; corpus inerme

Nempe erat, indignum auditu, nec corpore robur

Femineo, aut usquam pavide fuga tuta patebat:

His fisus, quanquam pudeat meminisse, capistro

Succinctus rigido tenuique indutus amictu

Corvarie obscenus quid non est ausus alumnus?

O furor et rationis inops ac ceca libido,

Quo pergis? que monstra paras? Ieiunus, ab ungue

Nudus adusque genu, solitus silvestribus herbis

Longevam recreare famem et radicis amare

Cortice, non timuit, senior iam, turpis adulter

Luce nec erubuit sacrum incestare cubile.

Circumfusa equidem stetit impia turba prophanis

Vocibus exclamans: «Nimios iam despicit annos

Vir tuus et fugiens alias sibi iungit amicas».

At neque blanditiis nec me terrore minisque

Flectere cum posset, rapidam compulsus in iram

Vi rapuit tenuitque diu, dum forte cruento

Teutonicum lateri sibi cingere contigit ensem.

Si potes ista pati, poterunt simul ignis et unda

Insolitis herere modis, poterit ve ferocem

Agna fugare lupum, fulvumque capella leonem.

An ne senem refugis meliori tempore amatam?

An cessas prebere manum lapsamque iuvando

Erigere et fidus fragili comes esse senecte?

Te sine nulla manent dulcis solatia vite.

Nam qualis matrona viri spoliata favore,

Quem triste exilium longinquas traxit in oras,

Mesta domi festisque sedens lacrimosa diebus

Expectat cupidosque oculos trans equora iactat:

Talis ego et nostris thalamis te erumpere cernens

Indolui, vates utinam non certa futuri!

Post autem assidue te, preclarissime coniunx,

Nocte dieque vocans, raucis vix fessa precando

Faucibus ista loquor, vix verba novissima formo.

Sedibus avulsos possem si ostendere colles

Et pectus nudare meum, per mille vivendo

Vulnere me laceram, fleres, nisi saxeus esses.

Nunc tamen (ut licitum est absentia mente tueri),

Aspice templa dei multo fundata labore

Ut ruitura tremunt, nullis altaria gazis

Accumulata silent modico fumantia thure.

Aspice quam rarus subeat penetralibus hospes,

Quanque inopi sub veste petat delubra sacerdos,

Et miserere, pater, meritam nec forte negabis:

Nam michi si fandi veniam das (absit ut ista

Improperare velim, sed prisca recurrere dulce est),

Cum summo fortuna loco me leta locasset

Regnaque sub pedibus nostris prostrata iacerent,

Nullum passa parem, dominum te sponte petivi.

Si dubitas, non parvus adest mons ille Soractis

Testis et unanimi proclamant murmure silve.

Si dices: «Non solus ego, fuit alter in arce

Regnator sponsusque tuus», stat vera fateri

Mens michi, nam foribus figmentum hec submovet etas.

Ille vagus profugusque sinu discedere nostro

Sustinuit nostrique illum Germania secum

Abstulit immemorem; vulnus iam longa cicatrix

Astrinxit lacrimasque valens siccare vetustas

Intulit antiqui paulatim oblivia damni...

Tu vita spes una michi baculusque cadenti,

Quo steteram subnixa diu, tu grata laborum

Et tranquilla quies, clipeus tu seva tonantis

Fulmina fortune excutiens portusque salutis,

Quo quassam et tanti iactatam advertere proram

Naufragio contenta fui. Solabar ut uno

Lumine, dum poteram, sic nunc orbata duobus

Non possum tacitas ultra perferre tenebras,

Verbaque si libeat curarum audire mearum,

Spero animum motura tuum. Nam fama locuta est

Nescio quid gratum misere, te semper in ore

Nomen habere meum, nec non de coniuge tristi

Multa solere loqui, viduam quoque sepe vocare:

Hec eadem nunc fama meas perduxit ad aures

Pellere te, ut proprias sedes ac tecta revisant,

Prelatos ex urbe tua, nec velle putandum est

Externis prebere, tuis sua iura negare.

Quid? quod egestatem nostram miseratus opemque

Non expectatam iam nunc, dilecte, dedisti,

Qua tegerem latus ipsa meum, ne scilicet essem

Nuda revertenti sic occursura marito.

Adde quod et fletum renovans intervenit omen.

Est breve tempus adhuc, cum te durissima morbi

Vis tenuit timuique putans te vita carere.

Terribilem, si vera ferunt, in limine mortem

Vidisti intrepidus, nobis tunc ossa referri

Iussisse ac patrio pallentia membra sepulcro

Diceris, et claustro vaticani corpus humandum,

Si moriens venturus eras. Precordia quando

Vita regit calidoque agitantur sanguine fibre,

Cur dubitem secura diem promittere faustum

Gentibus Ausoniis? Rutilos iam cernere currus,

Iam nivei candoris equos phalerisque superbos,

Iam strepitum videor comitum sentire tuorum,

Auribus erectis stans semper, si quis etrusca

Parte sonans «tuus ille redit» michi nuntius adsit.

Ergo rubere genas fluxos et in ordine crines

Colligere incipio, mesto manantia planctu

Uda supercilia abstergens. Nec sola placere

Artibus his studeo, sed et ipsa sororibus orno

Permulcens studiosa comas ac talibus hortor:

«Accipite o mundi dominum, qui longe revertens,

Certa salus patrie, Latio suspiria pellet.

Ille autem herbosos colles et littora passim

Complerunt vallesque cavas, pars rupibus altis

Prominet, ac vultus avide spectare serenos

Obsedere vias intentaque lumina servant.

Cum primum, ducente deo, transcenderis alpes

Italieque tue pulcerrima culta tenebis,

Occurrent miranda animis, speciesque locorum,

Effigies hominum, tepidi clementia veris,

Blandaque temperies, nec frigore pulsa nec estu,

Teque novum aspiciens intrasse fatebere mundum.

Urbibus exhaustis omnes diffusa per agros

Agmina devotas tollent ad sidera voces

Certatim nomenque sacrum celebrare iuvabit.

Tunc vere benedictus eris benedictaque talem

Que peperit genetrix: tantum ut videare profecto

Letior et tantum te te felicior ipso,

Quantum pura oculis oriens post nubila lux est.

Sed quia perpetuus mentem timor angit amantis

Admoneo metuensque precor ne nostra per urbes

Gaudia distuleris rebus distractus amenis.

Ianua nam quamvis primis in finibus astans

Limine te excipiat, placeatque Placentia forsan,

Alliciatque bonis redimita Bononia tantis,

Filia vel quamvis moveat mea pulcrior illis

Floribus et vario renitens Florentia cultu,

Innumereque alie, nulla hinc oblivia surgant

Coniugis antique, qua non formosior ulla

Aut erit aut visa est, modo sim te leta recepto.

Iamque age pelle moras: tibi summa cacumina montes

Inclinent nullusque vie labor obstet eunti

Ac bene pacatas substernat classibus undas

Equor et impellant placidi tua carbasa venti.

Per iuga Parnasi scandentem summa videbis

Eneam, missamque feres sibi iussa salutem;

Post gravidum gemitu narrabis, epystola, carmen:

Nam dabit is facilem nostris sermonibus aurem.

Heu michi; quam longe traxerunt stamina vite

Insignes feritate dee! quod flebile sidus,

Ut mala conspicerem, vivaces protulit annos!

Quo lacrimas de fonte traham? Suspiria dignis

Nectere quis valeat numeris, patrieque ruentis

Infandum excidium meritis equasse querelis?

O utinam michi cunta forent resonantia membra

Vocibus humanis, aut ferrea lingua, dolores

Ut mundus sentire meos ac tristia posset

Murmura! Verum animam vox deserit ipsa, nec unde

Incipiam novi, fateor. Proh fata! pudendis

Angimur imperiis patimurque in viscera passim

Nostra triumphatos fractosque accingier enses.

Ah, pudeat mundi dominam, Fortunam, maligni

Servitii damnare iugo manibusque, revinctas

Quas totiens post terga dedit, tentare potentem

Ausoniam, ducibus penis flendamque severo

Hanibali, siccisque oculis quam nulla videret

Barbaries Gallis subiectam ferre tributum!

Quorum, siqua fides, tumuerunt sepe cruore

Flumina, cerulee rubuerunt sepe puelle,

Fervidus infestam dum frangit Iulius iram,

Et fera dum validis rabies contunditur armis.

Nec satis est nymphas faunosque agrestia priscis

Numina, quin ipsum facimus quoque Nerea testem.

Nanque, pererrate ut ventum est ad limina terre,

Ingredimur pelagus, patrioque in gurgite magnus

Horruit Oceanus romani verbera remi

Atque sepulcra dedit fulvis miseranda Britannis.

Quid referam hostili positas in littore turres

Oppidaque et victis minitantes civibus urbes,

Italice virtutis opus, monimentaque nostri

Cesaris, eternum imperii testantia nomen?

Torquatum transire libet, ne sanguinis ista

Sit laus et partem cedat victoria fame

Maiorum cineri. Iuvat hinc tacuisse Camillum

Et quem nigra virum volucris contexerat, et te,

Tertia qui revehis spoliato ex hoste trophea

Suffigiens ad templa Iovis, Marcelle, silebo.

Rusticus Arpini Marius, qui vomere collem

Scindere et inculto tellurem vertere rastro

Doctus erat, sevum ut tetigit manus aspera ferrum;

Quas strages! notum ut faceret nempe itala bello

Rusticitas quantum externa prestantior omni

Nobilitate foret. Sed nunc heu! cunta retrorsum

Ire parant: pulcrum veluti surgentibus austris

Eripiat nox ceca diem, nec cognita nautis

Ursa nec astrigeri splendescant lumina celi.

O pudor, o plus quam pudor! En hoc tempore surgit

In dominum servus, patroni in colla cruentus

Libertus: vulgare odium, post verbera semper

Acrior ardescit famulus. Quis carcere lapsum

Custodem rectis cernentem vidit ocellis?

Taurus ab inviso furtim distractus aratro

Optat aratorem torvus, dum cornibus ornos

Verberat et magnis complet mugitibus auras.

Ante petet libicas Syrtes densissimus Athlas

Caucaseumque caput fluctus perfundet Hiberus,

Ante aquilam blande vincent feritate columbe,

Et cornix pluma niveos transcendet olores,

Quam, dum serviles meditatur sepe cathenas,

Flagraque dum subeunt mentem virgasque tremiscit,

Furcifer, in frontem, metuat nisi tristis, herilem

Liventesque humeros laxataque brachia vinclis

Non moveat, seu iusta trucem reverentia tangat

Et nocet interdum, felicia tempora postquam

Cesserunt, rebus nimium affluxisse secundis.

Nanque, abeat fortuna licet, mansura superstes

Invidia exercet lapsos fragmentaque fati

Atterit, exhausti repetens tormenta favoris.

Nos quoque sentimus veteris dispendia palme,

Undique consurgunt populi penamque reposcunt,

Et, nisi sors obstet celsoque serenus Olimpo

Iupiter aspiciat, peragent. Cur gentibus esse

Ludibrium domitis miseri properamus et orbis

Fabula? Felicem populum, quem libera dudum

Et victrix condebat humus! Nos vilia busta

Barbaricis pedibus iam iam calcanda superbis

Expectant. Olim regnorum iniusta cupido

Urbibus Hesperie, civilia bella nefasque.

Quorsum abiit? quenam quassis concordia rebus?

Omnia disparibus rumpuntur federa votis,

Et vite turbata quies. Vesana magistros

Sic quondam invadit rabies, cum fessa procellis

Volvitur infelix abies, dumque alter in eurum

Nititur, in zephiros alter, neglecta tremendos

Incidit in scopulos. Nobis nunc ista Caribdis

Imminet: hos scopulos metuo. Discordia nostra

Hostibus hoc animi tribuit: tutela periclis

Linquitur in mediis, rimisque admittimus undam,

Adversis ferimur ventis. Iam naufraga puppis

Huc illuc preceps agitur, nec dextera tantum

Levaque concutitur, penetrat sed prorsus in alvum

Iam nimium vicina lues, mediumque molesta

Corripuit corpus Latii fibrasque per omnes

Ibit, pestifero mox infectura veneno

Tirrenum Superumque fretum, solemque serenum

Mox tenebris clausura novis. Sublimis ab Alpe

Ille minax animo iam premetitur avaro

Ditia rura procul, qua se pulcerrima rerum

Porrigit Hesperia armipotens: circumspicit urbes

Instar regnorum, quarum vix nomina quisquam

Scire queat, castella manu tot structa magistra,

Sidera quot celo pelagoque feruntur arene.

Marmoris hunc varii congesta palatia tangunt,

Meniaque in nubes solidis subvecta columnis.

Obstupet omnigenum venis fulgere metallum

Aspiciens portusque maris per utrunque cavatos

Anfractum, Cererem campis et rupe Lieum

Pendentem aeria, gravidis sub vitibus ulmos

Inflexa cervice premi. Videt ille boumque

Cornipedumque greges pratis errare, volantum

Etheris et placidi spatium montanaque tempe,

Atque lacus stagnantis aque fontesque salubres

Invalidis, nitidos et opacis vallibus amnes,

Dulcia poma legens, divine frondis odorem

Omnibus in lucis miratur nescius. Alma

Sed nichil in patria magis admirabile cernit

Quam studium, mores hominum ve habitataque multo

Corda deo, ignavos egre passura tyrannos.

Hec facies rerumque decor dulcedine captum

Impellunt glomerantque avido sub pectore flammam

Incenduntque sitim. Nichil illum sacra videndi

Corpora, nil patrum tumulos, nil sanguine tincta

Innocuo loca movit amor. Terrena supernis

Sceptra etenim potiora putans, extendere fines

Tegmine sub pacis rapidus lupus inchoat. Alte

Crescere ab exiguis radicibus orta cupressus

Perniciesque solet. Non hic, michi crede, quiescet:

Longius aspirat funesta iniuria, que nunc

Invasit vere deserte menia Luce.

Quid loquor? Ah demens! Forsan patet una salutis

Hec via, que mores referat iam sera vetustos.

Certe animo spes una sedet: fors impia bella

Cessabunt, subitum pigeat dum cernere regem,

Num gladios ac pila tenet, quis terruit orbem,

Itala posteritas, exemplis dives avorum?

Non tulit imbellis numerosum Grecia Xerxem

Aut Darium: Thamiris Persarum colla secare

Imperiosa ducis nati non funere fracta

Substitit aut sexu, facinus pregressa virile.

Nos ubi? quo virtus? seu quo mavortius ardor?

Quis vetat aut armare manus aut volvere campis

Quadrupedes? celo quis tela? quis equore classes?

Qui, velut oblitus generis, solumque beatum

Et regem et dominum toto se iactat in orbe,

Mille illic reges (virtus dyadema perenne

Fert equidem) inveniet discetque haud falsa locutum

Cineam forti, quamvis male credita, Pyrro:

Cautius ut fuerat silvis captare fugaces

More patrum cervos belloque lacessere damnas

Quam pede vulnificos excire ac dente leones!

Nam si longevo disponit retia somno

Sopitosque parat circumdare, fallitur: et nos

Pervigiles fecit, solitam ve aliquando removit

Segnitiem vulnusque recens sensusque doloris.

Erratum satis est: veniet modo letius evum,

Ut cogar lentis tum demum ignoscere Parcis,

Visurusque iterum romanos ire triumphos

Trans Rhenum et latio possessas milite ripas,

Secane quas stringit, quas abluit unda Garumne,

Exposcam tremule longissima fila senecte.

Sed metus interea stimulat, qui semper amori

Est comes, atque procul Rodani semotus ad arva

Palleo longinque prospectans fata parentis,

Haud aliter quam si caram stans litore matrem

Aspiciam mediis iactatam mestus in undis.

Spes igitur mixtusque pavor, quia tristia letis

Alternant, mixtis claudatur littera verbis.

Incertum est leter, doleam, sperem metuamve:

Tam varia excruciant trepidum presagia pectus.

Iamque vale; et, siquid monstrant tibi fata, resolve,

Solamen dubio gratum laturus amico.

Si nichil aut gelidi facies nitidissima fontis

Aut nemorum convexa cavis archana latebris,

Ac placidis bene nota feris Driadumque cathervis

Et Faunis accepta domus, nichil ista poetis

Oportuna sacris sub apricis rupibus antra

Permulcent animum; nec clementissimus aer

Allicit ac montis preruptus in ethera vertex

Liberiore situ liquidas extentus ad auras;

Collibus aut Bromius frondens, aut silva Minerve

Gratior aut Veneri; nec utranque tegentia ripam

Herculeis umbrosa comis distinctaque subter

Floribus innumeris et dulce virentibus herbis

Prata trahunt oculos; aut hic qui separat arva

Atque soporifero Clausam qui murmure Vallem

Implet inexhausto descendens alveus amne,

Et videt hinc illinc nympharum milie choreas,

Musarumque audit totidem per littora cantus,

Nil movet; aut turtur morientem raucus amicam

Dum gemit, has caram inferias quasi mittat ad umbram;

Aut fatum Philomena ferum linguamque revulsam

Ereptamque pudicitiam, Thereumque superbum

Dum canit, atque alte frondosa pendet ab ulmo

Ingeminans lacrimosa piam dulcem ve querelam

Et noctes agit insomnes refugitque quietem;

Aut que sub lucem volitans rabiemque mariti

Et facinus miseranda suum casumque sororis,

Funus et immeritum nati, simul omnia plangit,

Maternum memori pectus maculata cruore,

Et medias operosa domos atque atria semper

Circuit, accelerans velut hostem cernat hirundo:

Si nichil ista movent, nec te Narcissus hianti

Plurimus ore puer, faciem qui fonte decoram

Miratur speculoque amens incumbit aquoso;

Nec iuvat Actheon per devia confraga silve

Cornibus arrectis fugiens sociosque canesque;

Nec que purpureum patris secuisse capillum

Dicitur, assurgens tremulo sub nubila cantu,

Ut procul ultorem speculetur ab ethere Nisum;

Nec raptam Hesperiem memorans, qui littore ab alto

Mergitur assidue mortemque optare videtur;

Nec Iovis ethereus scopulis stans armiger istis

Annua venturis reparansque cubilia natis:

Preterea si noster amor pietasque rogando

Non potuere patris rigidum flexisse parumper

Propositum, fixamque adeo convellere mentem,

Otia romanis opibus quod nostra relictis

Aspiceres, paucis quod limina fida diebus

Ingressu dignata boni pedibusque magistri,

Cernere solivagum velles miseratus amicum:

Tot nostre periere preces; en ultima tandem

Iniectura manus; hec duro vincula cordi

Afferet ac valido cuntantem huc pertrahet unco.

Populus est ingens vitreo contermina fonti,

Que simul et fluvium et ripas et proxima campi

Iugera ramorum densa testudine opacat.

Hic olim multaque loci dulcedine captum

Et rerum novitate oculos animumque movente

Aggere florigero magnum posuisse Robertum

Membra diu lassata ferunt, curisque gravatum

Pectus et exigui laudasse silentia ruris.

Cum consors regina thori, cui nulla dearum,

Seu forme certamen erit, seu sanguinis almi,

Auferet emeritam iusto sub indice palmam,

Coniuge quin etiam spoliata Clementia magno

Tunc aderat, procerumque chorus magnumque virorum

Agmen et egregiis acies conferta puellis.

Dumque alii per prata vagis levibusque recursant

Passibus et ludos ineunt manibus ve recentes

Contrectare iuvat latices comitumque per ora

Spargere: pars densos properant invisere saltus

Et canibus turbare feras, pars piscibus hamos

Implicat, aut longo distendit retia iactu:

Pars bibit et leni propellit tedia Bacho:

Ast aliis placitum nunc sternere fessa per herbam

Corpora, nunc oculos tenui componere somno:

Solus agens curas alias sub mente profunda,

Rex erat, et frontem defixaque lumina terre

Servabat, sive ille rei iam volvere causas

Ceperat, et secum tacitus quo sidere tantus

Surgeret, unde iterum subsisteret impetus amnis

Vestigabat, et immense telluris in alvum,

Ingenio monstrante aditum, penetrabat anhelus

Noscendique avidus; seu tunc altissima verba

Fortune dabat ille sue: «Quid dulcia falso

Suggeris et facili blandiris, perfida, vultu?

Mortalem memini fore me, licet omnis ad unum

Deferat unanimi mundus dyadema favore.

Et tibi rara fides maneat quantumque Metello

Sis nobis bene fida diu, tamen omnia mors hec

Auferet, atque uno franget tua dona sub ictu.

Flumina nulla quidem cursu leviore fluunt quam

Tempus abit vite; superant tamen illa per evum

De scatebris renovata suis. Nos vita relinquens

Quo fugit? unde unquam posthac reditura fuisset,

Ni Domitor mortis, qui quondam Tartara victor

Ingressus rediit, clauso sua membra sepulcro

Vi repetens, secumque trahens felicia patrum

Agmina, et exhaustas longis cruciatibus umbras

Abstulit ad superos, minuisset corde pavorem,

Spemque resurgendi post funera nostra dedisset».

Hec sapiens rex cunta animo fortasse movebat;

Vel, memor indigne fraudis, Scyllam atque Caribdim

Littore qua calabro siculas disterminat oras

Pontus et horrisona refluens intersecat unda,

Megnanimus parvo pingebat flumine, dignum

Supplicium eolio minitans ac triste tyranno.

Denique, quicquid erat, nichil id nisi grande putandum est

Et super humanum ingenium, quod tantus agit vir,

Cuius adhuc memores viridi vestigia ripa

Ruricole ostentant et agrestum vulgus adorat.

Si potes, ergo, mane! si non potes, o michi luce

Carior, atque ideo multum, pater optime, frustra

Exoptate, veni, non me, sed amena verendi

Nondum fracta annis spectare sedilia regis

Que digito monstrabit ovans gens illa nepotum

Et mundus, michi crede, alio celebrabit honore,

Postquam pulsa retro presens hec cesserit etas.

Exul inops horrensque habitu despectaque nuper

Femina, summe patrum, tua sancta ad limina supplex

Procubuit (tum forte aderam). Comes ulla viarum

Non erat, heu nil ausa fides! et tristis amicos

Abstulerat fortuna suos. Iam iusta precari

Ceperat et vacuam dederas iam questibus aurem.

Admirans, presaga hominum natura! videbar

Matronam michi nosse sacram: namque horrida primo

Congressu licet et canos incompta vagantes,

Alma tamen facies multo venerabilis evo

Plurima servabat sortis monimenta vetuste.

Nil quoque plebeium, nil vile, sonantia verba

Argumentum animi; et generoso spiritus ore

Scintillans. Que summa vie, que causa gemendi,

Unde ageret sese, nomen, patriamque genusque

Querere mens fuerat, quod cum sermone latino

Iunctus erat latius senio iam tritus amictus.

Ter fuit in foribus, sed ter reverentia vocem

Continuit: mesto interea sub murmure nomen

Roma erat, insonuit. Stupui quorsum ve secundis

Fidendum exemplo didici, quo clarius usquam

Nulla dies habuit. Nam quamvis cunta rotare

Regna potens vario soleat fortuna favore,

Et servos ad sceptra levet, solioque tyrannos

Precipitet, nichil illa tamen manifestius unquam

Edidit, ut rerum dominam cognoscere possis,

Quam dum tot partas bellis tantoque labore

Romuleas evertit opes, caput abstulit orbi.

Grecia verborum genetrix laudumque magistra

Attollat ventosos duces, vatumque fatiget

Ingenia. Eacides, precone superbus Homero,

Meonio ex calamo facilem sibi fecerit hastam;

Amphitrioniadem sacris et thure salutent

Ad celum ferant Thebe; Lacedemone fratres

Ledeos nitidis populi favor ingerat astris;

Impia regna Iovem, pulsum fuga sola parentem

Nobilitet; sensu Nestor senioque verendus,

Codrus amans patrie fuerit, gnarusque futuri

Tyresias; hausto famosus sanguine dive

Tydides; rapto sit vellere clarus Iason;

Tigribus invectus rapidis tirsumque coruscans

Liber ad extremos victor pervenerit Indos;

Atridas sua fama canat notosque furore

Aiaces; Ithacumque dolis pelagique bilustri

Circuitu nomenque vagis erroribus addat.

Cynigerum morsu illustrem, clarumque loquantur

Miltiadem Marathone sua, natumque cathenis

Conspicuum et tanto redimentem busta parenti.

Sint quoque magnanimi iuvenis laudata sub arctis

Prandia Thermopylis, torrensque Themistoclis aura

E salaminiaco surgat sale: blanda sub armis

Lingua Pisistratum commendet, nuda Periclen:

Tydea prompta manus, doctum experientia belli

Longa Philopemenen celebret, ducibusque supremis

Misceat: Elysios censores clara coronet

Iustitia: extincti serpentis fabula Cadmum:

Forma decens Alcibiadem; silvisque diserte

Thesea tartareis reducem venerentur Athene.

Adde duces Phrygios, accendant Dardanus ac Tros

Et Priami cantata domus, placet addere reges

Assyrios Persasque simul Cyrumque cruore

Undantem fluxamque Pharon, placet addere siccam

Barbariem terrasque sequi, qua pendet ad austrum

Orbis et ignotas latebris convellere gentes.

Hannibalem male fida suum fratresque patremque

Insignem bello, atque alium cognomine Martem

Carthago ter victa iterum transmittat in arma.

Quid Libie populosque loquar turmasque fugaces

Occiduumque diem? Calpem totamque revolve

Hesperiam: furtoque diu raptoque probatus

Dux placeat bello, vix de tot milibus unus.

Hinc feror Oceano, qua nobilis insula vivum

Predicat Arturum: et quicquid sibi fabula mendax

Persuadet: silvas, fontes mirandaque vulgo

Prelia et insanos equitum decantat amore

Gallia, qua magnum Karolum, duodena virorum

Presidia et regnum tot opimis dotibus auctum

Ostentat longaque iacet iam fessa quiete.

Hinc et Germanos populos omnemque sub artho

Mortis amatorem liceat perquirere: quicquid

Invenies, ubicumque iacet, Macedumque pererra,

Finibus et iuvenem horrendum patremque Philippum

Elice: cuntorum post acta recollige. Certe

Romanas citra laudes, te iudice, multum

Subsistent, ni fallat amor. Spectanda triumphis

Hec olim innumeris mulier, nunc orba verendis

Coniugibus, gemine exemplum memorabile mundo.

Fortune, portus miseris scopulusque superbis,

Ludibriumque eadem cuntis, modo mesta peregit

Ante pedes sua verba tuos. Memor omnia servas.

Te tamen illa gravis tum questio forte tenebat:

Carcere corporeo et mortalibus eruta vinclis

Quid videat bene nata cohors; cessante serenum

Nube iubar faciemque Dei, seu cernere pure

Corpora dum fractis surgent rediviva sepulcris,

Nec prius incipient. Sed dum vigil omnia librans,

Singula dum relegens per mille volumina curris,

Responsi dilata dies accendit amorem,

Suspenditque hominum mentes dubiasque reliquit.

En modo tempus adest. Iam questio longa quievit

Consilio sopita tuo, iam Roma futuri

Anxia te sponsum repetit, te cunta parentem

Italia expectat. Succurre precantibus ultro.

Sic videas toto Christum celebrarier orbe,

Te magnum pascente gregem: sic sacra deorum

Et simulacra ruant: sic, te duce, victa fatiscat

Falsa superstitio et nullas caligine mentes

Occupet. Alma fides et amor tranquillaque terris

Pax vigeat, toto cedat pyrata profundo:

Cedat pestis aquis, cedant contagia celo.

Sit felix successus agris, sint leta per urbes

Otia, sit vulgo virtus formosior auro,

Paupertate magis scelus omne et morte timendum.

Videris ista senex, postquam laudandaque retro

Tempora respiciens, tunc sit tibi lenis ad astra

Transitus. Hic eternus honos, ibi visio summi

Plena boni, cui suspirat plebs illa fidelis,

Hierusalem, peregrina exul noctemque diemque,

Que requies lassis mercesque erit ampla laborum.

Quid faciam, que vita michi rerumque mearum

Qui status est, audire petis. Nec vera silebo,

Nec tibi ficta loquar, michi nam loquor. Absit inanis

Gloria, nil cupio, contenta est vita paratis.

Hoc primum placitis mecum concordat egestas

Aurea federibus, non sordida nec gravis hospes.

Si libet, exigui fines michi servet agelli

Angustamque domum, et dulces fortuna libellos;

Cetera secum habeat; vel, si libet, omnia nullo

Auferat hinc strepitu, sua sunt. Non rura requiro

Divitiasque patris, pondus grave celsa petenti,

Vinclaque dura animi et cuntorum alimenta malorum:

Cyrreas non tangat opes neu nostra lacessat

Otia, solicito non ambitiosa paratu.

Nil usquam invideo, nullum ferventius odi,

Nullum despicio nisi me; licet hactenus idem

Despicerem cuntos et me super astra levarem.

Sic res humane volvuntur. Plurima quid sim

Iam documenta habeo, nisi me mea somnia fallunt.

Nam michi quid confert Musarum in fonte parumper

Lenivisse sitim, si me sitis altera maior

Urit et eternum subter precordia sevit?

Quid ve Elicone iuvat recubantem sepe profundo

Eminus insanos vulgi risisse labores,

Si labor alter habet, cui merces nulla quies ve?

Quid facies preclara iuvat, si turbida mens est?

Multa quidem meritasque deo pro munere laudes

Pendere non nostre, fateor, fiducia lingue est.

Sunt que felicem facerent, nisi forte maligna

Roderet infaustum pectus sua cura perennis.

Iamque genas spectare tuas pietate madentes

Hinc videor, longo bene si michi cognitus usu es.

Sed quia more patris nostra omnia nosse volebas,

Urget amor calamum, nec fas obstare iubenti,

Eloquar, et tu consilio fortasse iuvabis,

Et michi dulce gravi mentem exonerare querela.

Est michi post animi mulier clarissima tergum,

Et virtute suis, et sanguine nota vetusto,

Carminibusque ornata meis auditaque longe.

Sed redit in frontem et variis terroribus implet

Insultans, nec adhuc solio cessura videtur.

Artibus hec nullis, sed simplicitate placendi

Ceperat olim animum et rare dulcedine forme.

Iam duo lustra gravem fessa cervice cathenam

Pertuleram, indignans tantum in mea colla tot annis

Femineo licuisse iugo. Iam tabe latenti

Confectus, iamque alter eram, iam fomite molli

Ignis ad extremas penetraverat usque medullas:

Optabamque mori vixque arida membra ferebam,

Libertatis amor miseri dum pectus amantis

Cepit et adversas cordi suffigere curas,

Erigor et multa iuga vi convellere nitor.

Durum opus eventu dominam pepulisse decenni

Hospitio et fractis hostem tentasse potentem

Viribus: aggredior tamen et Deus ipse labori

Affuit, et collum veteri dissolvere nodo

Prebuit, ac tanto victorem evadere bello.

Inicit illa manum profugo dum saucia servo.

Incursatque dolens, oculos dum dulce micantes

Instruit et facibus tectis et cuspide blanda,

Heu quotiens cepto dubium procumbere calle

Compulit! Ergo iterum quid agam? quibus artibus illi

Occurram? Vincla illa iterum asperiora parabat.

Diffugio totoque vagus circumferor orbe,

Adriacas Tuscasque ausus sulcare procellas,

Ereptumque iugo caput hoc committere cimbe

Non veritus tremule: quid enim properata noceret

Mors michi suppliciis victo vitamque peroso?

Vertor ad occasus et me Pyreneus ab alto

Vidit in aprico latitantem gramine vertex:

Vidit et Oceanus, qua sol defessus eundo

Abluit hesperio fumantes gurgite currus,

Quaque meduseo duratum lumine montem

Prospiciens longam celsis de rupibus umbram

Proicit et Mauros festina nocte recondit.

Hinc Arthon Boreamque petens et dissona lingue

Murmura, solus eo, dubias qua turbida terras

Estibus ambiguis pelagi terit unda britanni:

Quaque solum glaciale iacens non sentit amici

Vomeris obsequium, Bromiumque a collibus arcet

Et Cererem, sterili vix hospita terra mirice.

Quid michi restabat, nisi solis adusta sequentem,

Serpentum subiisse domos, immania rura,

Et procul Ethiopes medio vidisse sub axe

Nigra per ardentem nudantes terga Leonem,

Aut ignoratum per tot iam secula Nili

Quesitum ve caput, quonam telluris opace

Abdiderit natura sinu? Lentescere fluctus

Absentis cepere animi, dolor, ire metusque,

Humida tranquillus mox lumina claudere somnus

Rarus, et insolita risus splendescere fronte.

Iam minor occursu, minus imperiosa relicte

Sensibus in nostris obversabatur imago.

Heu heu quid referam? Sed cogis. Acerba videbar

Vulnera et insani stimulos iam tutus amoris

Temnere, fallebat leviter super aucta cicatrix.

Et requies insueta mali. Tentoria vello

Ac certam ad mortem redeo: sic fata premebant

Impia, sic animum, sic me meus error agebat.

Vix bene constiteram dilecte finibus urbis,

Dum subiit vacuum curarum sarcina pectus

Illa prior: rediere trucis contagia morbi.

Quid loquar? unde miser lacrimas narrare secundas

Incipiam? quis credet enim? qua carininis arte

Expediam, quotiens precibus deposcere mortem

Me dolor impulerit, quotiens graviora parare,

Quos michi libertas iterum querenda labores

Attulerit? Subsistam igitur. Verum ultima tandem

Postquam cervici ceciderunt vincula nostre,

Omnis ad arma fuge spes est michi versa, nec unquam

Navita nocturnum scopulum sic horruit, ut nunc

Illius et vultus et verba moventia mentem,

Et caput auricomum, niveique monilia colli,

Atque agiles humeros oculosque in morte placentes

Horreo. Nunquid ego admittam, quo tertia demum

Irato facienda deo sint irrita vota,

Dimidium ut sacro suspendam limine remum,

Seu tunice fragmenta ude? Tum cerea nostri

Corporis effigies trabibus subsidat eburnis,

Supplicis in morem acclinis? Comitantibus ergo

His animum curis, dum singula mente revolvo,

Hoc procul aspexi secreto in littore saxum:

Naufragiis tutumque meis aptumque putavi,

Huc modo vela dedi, nunc montibus abditus istis

Flens mecum enumero transacti temporis annos.

Insequitur tamen illa iterum et sua iura retentans

Nunc vigilantis adest oculis, nunc fronte minaci

Instabilem vano ludit terrore soporem.

Sepe etiam (mirum dictu) ter limine clauso

Irrumpit thalamos media sub nocte reposcens

Mancipium secura suum: michi membra gelari

Et circumfusus subito concurrere sanguis

Omnibus ex venis tutandam cordis ad arcem.

Nec dubium, siquis radiantem forte lucernam

Ingerat, horrendus quin pallor in ore iacentis

Emineat, multumque anime nova signa paventis.

Expergiscor agens lacrimarum territus imbrem,

Excutiorque thoro, necdum Tithonia sensim

Candida lucifero coniunx prospectet ab axe

Operiens, suspecta domus penetralia linquo

Et montem silvasque peto, circumque retroque

Collustrans oculis, sique turbare quietum

Venerat incumbens eadem prevertat euntem.

Invenient vix verba fidem. Sic salvus ab istis

Eruar insidiis, ut sepe per avia silve

Dum solus reor esse magis, virgulta tremendam

Ipsa representant faciem, truncusque reposte

Ilicis et liquido visa est emergere fonte,

Obviaque effulsit sub nubibus, aut per inane

Aeris, aut duro spirans erumpere saxo

Credita, suspensum tenuit formidine gressum.

Hos michi nectit amor laqueos, spes nulla susperstes,

Ni deus omnipotens tanto me turbine fessum

Eripiat, manibusque suis de faucibus hostis

Avulsum hac saltem tutum velit esse latebra.

Hactenus hec, sed plura cupis. Nunc cetera vite

Accipe cuntorum breviter distincta dierum.

Est michi cena levis, cui condimenta famesque

Et labor, et longi prestant ieiunia solis.

Villicus est servus, michi sum comes ipse canisque,

Fidum animal; reliquos locus hic exterruit omnes.

Unde cupidineis telis armata voluptas

Exulat atque frequens opulentas incolit urbes.

Hic mecum exilio reduces, statione reposta,

Pyerides habitant, rarus superadvenit hospes,

Nec nisi rara vocent noti miracula fontis.

Vix mora nostra quidem, licet annua, bis ve semel ve

Congregat optatos Clausa sub Valle sodales.

Sic pietas est victa locis, at crebra revisit

Littera; me longa solum sub nocte loquuntur

Ante ignem; gelidas me solum estate per umbras;

Sermo diurnus eis: idem sum fabula pernox.

Nil coram conferre datum; dumeta nivesque

Exhorrent nostrasque dapes, iamque, urbe magistra,

Mollitiem didicere pati. Me dura professum

Destituere pii comites servique fideles.

Et siquos attraxit amor, ceu carcere vinctum

Solantur, fugiuntque citi. Mirantur agrestes

Spernere delitias ausum, quam pectore metam

Supremi statuere boni, nec gaudia norunt

Nostra voluptatemque aliam, comitesque latentes,

Quos michi de cuntis simul omnia secula terris

Transmittunt lingua, ingenio, belloque togaque

Illustres; nec difficiles, quibus angulus unus

Edibus in modicis satis est; qui nulla recusent

Imperia, assidueque adsint et tedia nunquam

Ulla ferant, abeant iussi redeantque vocati.

Nunc hos, nunc illos percontor, multa vicissim

Respondent et multa canunt et multa loquuntur.

Nature secreta alii, pars optima vite

Consilia et mortis: pars inclita gesta priorum:

Pars sua, preteritos renovant sermonibus actus.

Sunt qui festivis pellant fastidia verbis

Quique iocis risum revehant: sunt omnia ferre

Qui doceant, optare nichil, cognoscere se se:

Sunt pacis, sunt militie, sunt arva colendi

Artifices, strepitusque fori pelagique viarum.

Deiectum adversis relevant, tumidumque secundis

Compescunt, rerumque iubent advertere finem,

Veloces meminisse dies vitamque fugacem.

Proque tot obsequiis precium ieve: limen apertum

Convictumque petunt, quibus hostis rara per orbem

Hospitia et segnes fortuna reliquit amicos.

Vix usquam admissi trepidant, atque atria ducunt

Quaslibet interea latebras, dum frigida cedant

Nubila, pyeria studiorum estate reversa.

Non lapides calcemque tegant aulea necesse est

Serica, seu calida fument nidore popine.

Non cava multifido famulum tonet aula fragore,

Splendida dum crebris celerant convivia mensis.

Sobria turba coit proprio contenta, suasque

Que mecum partitur opes, fessum ve cubili

Solatur roseo et mensa dignatur egenum

Atque cibis reficit sacris et nectare dulci.

Nec solum comes esse domi, sed prompta per omnes

Ire simul saltus ac prata domestica nymphis,

Et vulgus querulum atque urbes odisse sonoras.

Sepe dies totos agimus per devia soli

Inque manu calamus dextra est, at carta sinistram

Occupat, et varie complent precordia cure.

Imus, et ah quotiens ignari in lustra ferarum

Incidimus, quotiens animum dimovit ab alta

Cura avis exigua et post se importuna retorsit!

Tum gravis est, siquis medio se callis opaci

Offerat, aut siquis submissa voce salutet

Intentumque aliis maioraque multa parantem.

Et iuvat ingentis haurire silentia silve.

Murmur et omne nocet, nisi dum vel rivus arene

Lucidus insultat, vel dum levis aura papirum

Verberat et faciles dant carmina pulsa susurros.

Sepe moram increpuit, serumque in tecta reverti

Longior admonuit proprii nos corporis umbra,

Interdumque referre pedem nox ipsa coegit

Monstravitque viam et vepres signavit acutos

Hesperus, aut oriens, Phebo pereunte, Diana.

Sic sumus, hoc agimus, gravior si cura quiescat,

Felices letoque nimis sub sidere nati.

Suscipe funereum genetrix sanctissima, cantum

Atque aures adverte pias, si premia celo

Digna ferens virtus alios non spernit honores.

Quid tibi pollicear, nisi quod velut alta tonantis

Regna tenes Electa dei tam nomine quam re?

Sic quoque perpetuum dabit hic tibi nomen honestas,

Musarum celebranda choris pietasque suprema,

Maiestasque animi primisque incepta sub annis

Corpore in eximio nullam intermissa per horam

Tempus ad extremum vite notissima clare

Cura pudicitie: facie miranda sub illa

Iam brevis innocue presens tibi vita peracta

Efficit ut populo maneas narranda futuro;

Eternum veneranda bonis, michi flendaque semper.

Nec quia contingerit quicquam tibi triste dolemus,

Sed quia me fratremque, parens dulcissima, fessos

Pythagore in bivio et rerum sub turbine linquis.

Tu tamen instabilem, felix o transfuga, mundum

Non sine me fugies, nec stabis sola sepulcro.

Egregiam matrem sequitur fortuna relicte

Spesque domus et cunta animi solatia nostri.

Ipse ego iam saxo videor michi pressus eodem.

Hec modo pauca quidem pectus testantia mestum

Dicta velim, sed plura alias; tempusque per omne

Hac tua, fida parens, resonabit gloria lingua,

Has longum exequias tribuam tibi; postque caduci

Corporis interitum, quod adhuc viget, optima, sub quo

Vivis adhuc, genetrix, cum iam compresserit urna

Hos etiam cineres, nisi me premat immemor etas,

Vivemus pariter, pariter memorabimus ambo.

Sin aliter fors dura parat, morsque invida nostram

Extinctura venit fragili cum corpore famam,

Tu saltem, tu sola precor post busta superstes

Vive, nec immerite noceant oblivia Lethes.

Versiculos tibi nunc totidem, quot prebuit annos

Vita damus, gemitus et cetera digna tulisti

Dum stetit ante oculos feretrum miserabile nostros

Ac licuit gelidis lacrimas infundere membris.

Contigit exstinctum qui suscitet ortulus ignem

Dulcia preterite renovans suspiria vite,

Sive tibi verni qui pingunt gramina flores,

Sive per estatem mediam, dum summa tenet sol,

Umbra frequens, sive autumno tibi dulcia poma,

Sive tibi aprici placeant sub frigore soles,

Sive magis volucrum dulces per opaca querele,

Pictaque terga iuvent. Illic regina canentum

Phebeium Philomena canit, sic parva volucris

Gutture mellifluo superat; quam sepe per umbram

Dum sequor, aeria latitantem fronde notavi.

Mira avis effigies, verum sibi reddere nomen

Nescio; tu lecta fortassis imagine reddes:

Nigra caput, sed glauca latus, sub palmite gaudens

Ludere pampineo, non maior corporis usquam

Spiritus exigui, et mulcere potentior aures.

Hec michi dum tepidam assidue sub corde favillam

Singula concutiunt, incendia nota pavesco.

Desieram, iam tempus erat, tamen omnia rursum

Contrahit arma dolens aurataque tela Cupido.

Vidi ego seu levi tergentem spicula saxo,

Seu digito attrite tentantem cuspidis iras;

Vidi ego letiferos tendentem molliter arcus

Innixumque genu modo cornua curva prementem,

Et modo vulnificos agitantem pollice nervos.

Quo fugiam? quid agam, si nec maria alta, nec Alpes,

Nec longe valuere more? Iam lenior etas

Incipit et pacem pharetratum poscimus hostem:

Abnegat ingeminans bellum, mirumque relatu,

Omnibus ecce locis, atque omnibus improbus horis

Hostis adest volucer: nec me trepidare negabo

Ne vetus ille nova rescindat arundine vulnus,

Tam sibi multa favent. Partes vel sola locorum

Ipsa facit facies; avium sic cantibus obstat

Aura loquax, gratoque color sic blandus odori,

Frondibus herbarum species et floribus herbe,

Lilia narcisso, violisque rosaria certant.

Quid loquar aut viridi riparum in gramine molles

Accubitus teneroque leves in gramine somnos?

Quid strepitum fugientis aque flexusque sonoros?

Carmina quid dulcesque modos, quos nocte serena,

Quos oriente die, vel quos moriente decora

Concinit angelico trans rivum murmure nympha

Ethereos motura deos, iaculumque tonanti

Excussura Iovi, rigidumque adamanta modestis

Effractura oculis, lesi quibus ampla potestas

Cordis inest, taciteque faces et conscius ardor,

Unde iacit flammas, et tinctas igne sagittas

Ille puer, nostroque levis circumvolat orto.

Hec memini et meminisse iuvat, scit cetera nutrix.

Quisquis es, indignam vatum cui flere ruinam

Exiliumque vacat, profugas qui carmine sistis

Pyerides equasque gravem sermone dolorem,

Gratus es haud dubie; messem nam dives opimam

Cyrrea de valle refers, sterilemque dolendi

Cernere tibi est causa, sacrumque arescere fontem,

Qui puerum dulci sitientem proluit haustu.

At me quid mestis iuvat exagitare querelis?

Auxilii spes nulla mei. Vis siqua fuisset

Ingenii, cecidit vulgo calcata furenti,

Si petis hunc gemitus comitem, fortuna quod optas

Obtulit; afflictis si me succurrere Musis,

Abstulit arma dolor murmurque reliquit inane.

Iamque, ignote, vale; res prorsus mira relatu

Diligo, nescio quem, sed honesta silentia signant

Quantus is est, almum qui dat sine nomine carmen.

Heu quid agam? Domus ampla Iovis concussa tremiscit,

Cardine mota suo ruit alti ianua celi,

Terribili clamore sonans. Sub nube propinqua

Fulmina fulminibus concurrere dura trisulcis

Visa, levem media fregerunt nocte quietem.

Ignibus alternis polus exardescit uterque:

Nubila rupta tonant luxque impia territat orbem,

Exanimatque hominum mentes et corda ferarum.

Iupiter australi vibrat metuendus ab arce

Spicula dira manu, flammas vomit ore minasque:

Omnia nimboso fugientia sidera velo

Obduxere oculos, ne publica fata viderent

Confusum chaos ante diem referentia mundo.

Iam Venus ante alias toto pulcerrima cetu

Effugit, indignans contraria cunta benignis

Moribus ire suis. Stimulis non actus amoris,

Ut solet, insequitur profugam Mars tristis amicam,

Arma suis graviora timens. Talaria nunquam

Ocius implicuit Cillenius aurea plantis

Imperio cari totiens repetenda parentis.

Athlantis domus omnis abest, nec cernitur usquam

Turba puellarum, quarum latet ultima semper,

Nunc omnes fugere simul. Perit obrutus umbra

Lacteus innumeris redimitus circulus astris.

Prescius at cladis lugensque sub equora Titan

Ante abiit quam seva diem corrumperet almum

Tempestas, iuvenem linquens post terga sororem.

Precipiti tamen illa gradu conterrita cessit,

Nec longas sine fratre moras dedit innuba nocti.

Gnosia deserte prorsus laniata puelle

Serta iacent, geminamque ingens distentus ad Arthon

Condit in Oceano squamosa volumina Serpens.

Occidit Arthophylax, invitus plaustra reliquit,

Et fugit in latebras post sidera cunta Bootes.

Solus ab imbrifera pallens regione per umbras

Despicit obliquo Saturnus lumine terras

Nempe gravis senio, madido discinctus amictu,

Canaque ceruleo substringens tempora nimbo.

Tardus ad omne bonum, diros festinat ad actus

Et stupor unus habet, quibus is circumdatus alis

Hesterno cum forte die longinqua teneret

Immensos celi tractus enaverit, unde

Tam subito damnosus ei sit Aquarius hospes:

Ipse, reluctanti similis, nec cedere vento,

Certus adhuc cuiquam nec vim potis incitus aer

Tantam ferre, tremit, quoniam rex ille sicano

Laxat in arma ferox reserato carcere fratres,

Incutit et calcar rabidis et frena remittit.

Nunc iubet ut terras quatiant celumque ruina

Involvant pluviasque ferant, ut floribus arva

Depopulent agitentque vagos ad litora pisces,

Et scopulis miseros properent impingere nautas.

His etiam adiungens, ut in ethere protinus alto

Confligant inter sese fraternaque bella

Adiciant vario lassatis turbine rebus,

Irritatque animos monitis atque asperat iras.

Vectes deinde manu lacerat limenque sonorum

Pandit et ingeminat stimulos. Mora nulla: furentes

Inde cathervatim prorumpunt iussaque complent.

Hos horret natura parens, et tristis habenas

Deserit, archanos repetens lacrimosa recessus.

Terra pavet spectatque graves peritura tumultus,

De Iove questa suo. Iamiam cessura procellis

Nutat et aerios humero deponere montes

Cogitat ac medio victum caput abdere centro.

Dum loquor, immodicis per inania fluctibus imbres

Precipitant: nunc tecta sonant et grandine crebra

Circum pampinee Bromio cecidere corone,

Silvarum cadit omne decus: torrentibus atris

Antra gemunt, saxisque immixta regurgitat unda,

Fluminis insolita turpans caligine vultus.

Virgineus nymphis abiit decor ille repente,

Quem laudare soles, mirator maxime pulcri.

Diluvium redit antiquum: stupefactum arator,

Quem modo sulcabat, pedibus contingere campum

Non valet ac pelago trepidantia brachia iactat.

Iamque beves et aratra videt culmenque revulsum

Spesque suas omnes parili sub sorte natantes,

Et queritur falsum veteres cecinisse prophetas,

Adventare diem, que flammis perderet orbem,

Supremam impositura manum, lusumque putat se.

Flent passim attonite matres et ad ubera parvos

Stringunt, infelix oritur per menia luctus.

Pauperis hinc vulgi strepitus sua damna gementis

Auditur: picta tremulum canit inde sacerdos

Multa vovens tunica, ceu nubibus imperet illa,

Eraque nodoso certatim rauca fatigat

Fune trahens. Nec plura metu: namque infima fesse

Fundamenta domus tremuerunt atque superne

Irrumpunt memores querulo cum murmure nymphe

Ulciscique parant, quam nuper fecimus illis

Offensam, et nostro iam nos pepulere cubili.

Iam digitis calamum tremor excutit atque tabellas;

Aut ego fallor enim et falsa formidine turbor,

Aut modo (namque oculis inimici fulguris ignes

Dant aditum), nemora invertens atque obvia queque

Parva revulsurum lapidosum menia flumen

Vertice contigui montis descendit ab omni.

Interea fragilis nunc nunc in culmina tecti,

Aut totum simul, aut cecidit pars maxima celi:

Et trabibus iam nulla fides, manifestaque mortis

Undique terrificant propioraque signa patescunt.

Ipsa quoque in tanto mens consternata periclo

Exigit ut sileam. Sed tu modo, siqua salutis

Est via, pande tuo, dubiisque in tempore fatis

Presidium michi semper ades. Si carmine forsan

Flectitur ira Iovis, scriptum michi dirige carmen.

Si valet Eoo lectos habuisse lapillos

Littore, et hos adhibe digito miseratus inermi:

Sin magis herba iuvat, notas pia pergat ad herbas

Dextra, precor; gelido quacunque occurre pavori,

Et fer opem misero, qua sim securior olim,

Si non ista michi mundoque novissima nox est.

Quodsi consilii nova nunc sententia non stat,

Antiqua experti cur non redeamus ad arma?

Tu michi fasciculum iubeas, pater inclite, ferri

Frondis apollinee, namque istos pulcra per agros

(Tam longinquus amans hunc non terit ethera curru)

Laurea nulla viret, cuius iacuisse sub umbra

Dulce sit, aut gremio caras abscondere frondes,

Aut ramum tenuisse manu, dum fulminat ingens

Iupiter, et celo clipeum monstrasse furenti.

Hunc, tibi quem tanto repetis pro munere corvum

Pulsa remittet hiems, cupidis accingitur alis

Vere novo moturus eas, subitoque volatu

Dulcia deserti revidebit pignora nidi.

Nix Alpes licet alta premat, licet ethera nimbi

Tunc teneant, superabit amor. Tu parce querelis

Et mestam solare domum: spes ista pudice

Coniugis extenuet lacrimas minuatque dolorem.

Si libet occidui rumores noscere mundi,

Accipe quam brevibus qui nunc sunt: cetera namque

Fatorum sub nube latent, Cum venerit hora

Collatura duces tantosque in bella paratus

Permixtura acies campis, tunc ultima rerum,

Quem fortuna premat, cui stet victoria parti

Cunta libens calamo peragam. Nunc cepta sequamur.

Convocat innumeras Germania dura cathervas,

Dives inexhaustum reseratque Britannia censum,

Asperat indomitam bello Brabantia gentem,

Flandria perpetuo sequitur subiecta duello,

Et que prima petit cepti libamina belli

Proxima pulvereo strepit omnis Anonia campo.

Gallia multifido quatitur percussa tumultu,

Regnaque sanguineo trepidant contermina Marti,

Et coeunt omni contracto robore reges.

Fluctuat, ut vario vibratus turbine, pontus,

Quem gelidus Boreas hinc, atque hinc humidus Auster

Verberat insultans, hinc classibus horrifer Eurus:

Iam scopuli, iam saxa fremunt, navalia naute

Tuta petunt glomerantque fugam delphines ab alto.

Nec dum finis mali est, sed iam resonantia late

Littora surgentes feriunt longinqua procelle.

Haud aliter placidum turbantibus ethera ventis

Nunc furit occasus. Longe plebs dedita paci

Et facie rerum insolita et terrore laborat.

Consurgunt urbes, iuvenes vocat ira senesque:

Cunta procul rapido fervescunt littora motu.

Neve morer nimium, conspirat in arma fugacem

Quicumque Oceanum latiasque interiacer Alpes.

Finis erit, quem fata dabunt, sed magna parantur.

Hec utinam nostre veniant momenta salutis,

Italia, infelix domus, irrequieta laborum,

Sicut pacifico semper pugnavit in orbe,

Sic modo, fortuna mundum iactante, quiescat.

Flere libet, sed flere vetor, lacrimasque parantem

Hinc pudor, hinc pietas subeunt, hinc ira dolorque

Hincque cathervatim veniunt exempla dolorum.

Talia multa animo, quoniam non gloria, non vis,

Nec potis est virtus venienti obsistere morti

Hec michi nota prius, modo sed notissima, tandem

Iudicio patuere novo. Mors improba quantum est

Ausa Italis rapuisse virum! Sibi fortior illum

Fama sed eternum rapuit longumque per evum

Vivere iussit eum et totum volitare per orbem.

Ille olim felix, modo felicissimus idem

Carcere membrorum fugiens tenebrosa reliquit

Claustra libens, nulla sequidem dulcedine vite

Tangitur, instabiles quisquis bene computat annos.

Quod, si quem, fecisse rear; fuit ille profunda

Mente sacer, cursus nature conscius omnis,

Et procul humanos solitus prenoscere casus,

Quo minus ergo rei mentem applicuisse fugaci

Creditur, hoc facili magis ascendisse volatu

Ad superos celique domos et regna piorum

Crediderim. Nichil ergo viro, nichil impia tanto

Mors nocuit, michi seva dolos, michi flebile damnum

Intulit, ac mundo et Musis; michi nempe secundum

Eripuit patrem, quo iam indulgentior alter

Non superest; mundo veri tulit invida fontem,

Qui sibi tot nitidos potuisset spargere rivos;

Abstulit et Musis fulgur radiantis alumni,

Qualem posteritas alium vix longa videbit.

Nobilis hunc igitur tanto spoliata decore

Ausonia, hunc Burgus Sancti gemit ipse Sepulcri

Cive diu tali longinquis notus in oris.

Tu quoque (si fas est tam clari principis ora,

Si maduisse oculos) lacrimas dabis inclita regum

Progenies, Roberte, pias, quem iure coronant

Europe Asieque simul duo maxima regna,

Solamen vite quoniam, rex optime, perdis

Non mediocre tue. Quis tecum consulet astra

Fatorum secreta movens, aut ante notabit

Successus belli dubios, mundique tumultus

Fortunasque ducum varias? qui lenibus aures

Mulserit alloquiis? aut te mulcente quis usquam

Sufficiens aderit testis, cum grandia verbis

Expones archana poli, triplicemque sub una

Maiestate Deum, cum partum Virginis alme,

Cum domitam mortem, reserataque tartara iussu,

Et que multa soles uni tibi cognita regum?

At michi precipue et Musis quia flere necesse est,

Flete simul mecum viduato Elicone sorores,

Flete sacri nemoris lauri, fle grandis Apollo

Altisono precone carens. Nunc collis uterque

Parnasi et rauco strepat arens murmure vallis,

Castaliique gemant latices desertaque Cyrra

Hospite tam magno. Resonent ululatibus antra

Pyeridum que, dum vixit, mulcere solebat

Dulcibus ille modis. Quis nunc post fata superstes

Stabit honos merito? Que premia grata sepulto,

Quid sibi pro tanto reddemus munere dignum?

Nempe ego nil habeo. Vos carmen reddite vati,

Pyerides, titulumque breve conscribite saxo:

Qui fuit Hesperie decus et nova gloria gentis,

Cultor amicitie fidus, carisque benignus,

Convictu placidus, vultuque animoque serenus,

Religione pius, factis habituque modestus,

Altus et ingenio, facundo splendidus ore,

Flos vatum, celi scrutator, cognitus astris,

Rarus apud veteres, nostro rarissimus evo,

Unicus ex mille iacet hic Dyonisius ille.

Hei michi quid patior, quo me violenta retorquent

Fata retro? Video pereuntis tempora mundi

Precipiti transire fuga, morientia circum

Agmina conspicio iuvenumque senumque, nec usquam

Tuta patet statio, non toto portus in urbe

Panditur, optate non spes patet ulla salutis.

Funera crebra quidem, quocunque paventia flecto

Lumina, conturbant aciem: perplexa feretris

Templa gemunt, passimque simul sine honore cadaver

nobile plebeiumque iacet. Subit ultima vite

Hora animum, casusque mei meminisse coactus

Heu caros abiisse greges, et amica retracto

Colloquia, et dulces subito vanescere vultus,

Telluremque sacram assiduis iam deesse sepulcris.

Hoc gemit Italie populus tot mortibus impar,

Hoc exhausta viris, defectaque Gallia plorat,

Hoc alie, quocunque iacent sub sidere, gentes.

Sive est ira Dei, quod crimina nostra mereri

Certe ego crediderim, seu sola iniuria celi,

Natura variante vices, hic pestifer annus

Humano generi incubuit, flendumque minatur

Excidium, mortique favet densissimus aer.

Sevus ab infecto prospectat Iupiter axe:

Inde pluit morbos et tristia funera terris,

Staminaque immites properant abrumpere Parce

Omnia, si possint, pariter, vereorque superne

Quod cupiunt ne posse detur, tot pallida vulgi

Ora videns miseri, tot Tartara nigra petentes.

Hec meditans, fateor, trepido, mortisque propinque

Auguror insidias, ubinam caput abdere possim,

Nec mare, nec tellus, nec opacis saxa cavernis

Ostendunt profugo, quoniam mors omnia vincit.

Inque parum tutas venit impetuosa latebras.

Sic, velut in dubiis deprensus nauta procellis,

Cum ferus ante oculos socias absorbuit alnos

Neptunus, fragilem qui utero crepuisse carinam

Sentit et illisos scopulis confligere remos,

Ac procul horribiles clavum videt ire per undas,

Hereo consilii incertus, certusque pericli.

Nec secus, annosas ubi seva incendia furtim

Corripuere trabes, tabulataque pinguia lambit

Flamma vorax, surgit subito exanimata tumultu

Turba domus, pater ante alios ad culmina tecti

Evolat aspiciens circum, natumque trementem

Complexus, primum ancipiti subducere pesti

Cogitat, obiectosque oneratus abire per ignes.

Sepe ego permetuens, enimamque amplexus inertem,

Cogito, siqua via est medios auferre per estus,

Corporeasque unda lacrimarum extinguere flammas,

Sed retinet mundus, trahit imperiosa voluptas,

Funestisque ligat nodis violentior usus.

Ecce ubi sum! Gelida sic me formidine dense

Texerunt tenebre. Nam qui meminisse putat se

Mortis et impavido spectasse novissima vultu

Fallitur aut furit, aut multum sibi conscius audet.

Sepius ambiguam gravis indignatio mentem

Digna subit iustusque dolor, mecum intus et extra

Colluctans; clara vincor ratione, sed illam

Impetus exuperat, ceptoque resistit honesto.

Sic teneor, multumque fleo, meque ipso frequenter

Percontor: Quid, vane, paras? quo pergere tendis?

Ah miser, aut quonam tantis anfractibus ire

Posse putas? Moriere quidem. Semper ne quietis

Spe labor iste iuvat? Sterili quid semen arene

Committis, quid littus aras? Spes blanda sequentem

Ludit et in girum volvit. Iam tempora retro

Candidiora vides, iam sensim tempora cani

Invadunt: quid lentus agis? Puer inscie, semper

Crastina pertractans animo, presentia perdes?

Semper ab incerta pendebis sorte futuri

Teque tuumque bonum fugiens aliena sequeris?

Siste, age, siste fugam! Cur non inniteris isti

Quam datur aspexisse diem: nam postera forsan

Non tibi clara venit: Facili nigrescere casu,

Si nescis, mors cunta facit: solet illa venire

Improvisa equidem. Cur non modo, siqua tibi stat

Cura tui, quodcunque animus per secula differt,

Aggrederis? Longos fortassis cautus in annos

Consilia extendis? Post bustum magna paramus,

O ceci? Potes, etatis rapidissima nostre

Curricula expertus, spes hic intexere longas,

Ventureque aliquid prorsus confidere luci?

Tunc faciam cum pulvis ero, cum membra cruentus

Vultur et obsceni laniabunt viscera vermes.

Nunc potius, nunc tempus erat, dum membra movere

Dumque animum frenare potes, quando optima rerum

Libertas et vita manet cessura repente.

Nonne vides volucri labentia secula cursu?

Impellunt momenta levem successibus horam:

Illa diem noctemque fugat, fugientibus illis

Luna pererrato tenuata revertitur orbe;

Illa rapit soles et magnos conficit annos.

Hi senium mortemque ferunt: sic omnia miscens

Tempus, et instabili transcurrit vita meatu,

Nec reditura ruit; non, propellentibus undis,

Ocius ex alto clivosi gurgitis amnes

In mare precipitant, nervoque tremente sagitta

Pulsa per oppositas penetrat velocior auras.

Si meminisse velis, postquam genitricis ab alvo

Nudus, inops, querulus, miser et miserabilis infans

Emergens, tremulo vagitus ore dedisti,

Et labor et lacrime et gemitus et tristia cure

Pectora torquentes habitarunt corde sub isto,

Nulla fuit tibi leta dies, qua posset anhelus

Spiritus innumeris finem posuisse querelis.

Respirare cupis, sed sors adversa repugnat.

Quam vereor ne tota tibi sit agenda dieta,

Ante salutari accubitu quam posse parumper

Defessum recreare latus contingat eunti!

Preteriitque tue tibi iam pars magna diei;

Iam ruit eterne prenuntia vespera noctis:

Tu longum, senior, curas extendis in evum,

Tu dormis, moriture, gravis sub mole soporis

Securusque iaces? Properantem respice solem

Littus ad occiduum, et male perdita tempora defle

Dum licet, ac patriam versus vestigia volve,

Lumen adhuc celo breve dum tibi fulget ab alto.

Vixisti in pelago nimis irrequietus iniquo,

In portu morere, et languentia comprime vela,

Collige disiectos iam tempestate rudentes.

Talia dum mecum perago, sepe ira laborque

Exclamare iubent: «Quis me de faucibus hostis

Eripiat? quis me mortali carcere raptum

Restituat celo? quis rectum monstret ad astra,

Inter tot laqueos, tam multa per invia, callem?

Heu michi, quam longe patriam videor ne videre,

An video, pacis, ceu monte remotus ab alto.

Omnia sed circumstant vepribus obsita duris.

Tartareique canes habitant atque ire parantes

Predones rapidi infestant, qui signa superni

Deseruere Ducis quondam, frustraque recordor,

Heu quotiens! tentasse viam; semperque repulsus

Hereo suspirans quo non licet ire. Quis ergo

Succurret misero? Tuto quis tramite ducet,

Felices ubi sunt anime populusque beatus?

Et si carne premor, mea me si crimina tardant,

Quis dabit ut pennas, posita gravitate, columbe

Induar alta petens, et post dura quiescam?»

Nunc status hic rerum est michi, sed quem prescia finem

Fata parent nondum video; spes longa tremorque

Hactenus assidue nostro de pectore certant.

At breve tempus erit, quando exitus ipse docebit

Quis fuerim vere, quam fausto subditus astro,

Quam celer aut tardus, monstrato calle, viator,

Qualis ad extremum moribundi corporis hospes.

Quid mea fata michi toto speciosius evo

Dulcius aut animo poterant melius ve tulisse

Quam si forte tuis capiti nova laurea nostra

Pressa foret manibus? Fateor, tunc alma sororum

Ex Elicone sacram veniens michi turba choream

Duxisset, citharam medius sonuisset Apollo,

Serta gerens, adamata sibi Peneia primum,

Post longum dilecta michi; spectasset ab astris

Letus honoratam, placato numine, frondem

Iupiter, et rapidi possuisset fulminis iram.

Denique nulla dies fulsisset lumine tanto

His oculis, cuntos nec fulserat ulla per annos.

Obstitit heu votis semper michi dura paratum

Imminuens Fortuna decus tantoque favori

Invidit: tibi, me propter, tam multa viarum

Aspera, tot laquei: soli michi nempe tetendit

Insidias; desiste queri, mea tota querela est.

Agnosco expertus fraudem moresque malignos,

Mortale quibus illa ferox intercipit actus,

Omnia permiscens. Proh, sacra licentia monstri!

Quin aliam michi tunc eadem Fortuna parabat

Nequicquam preventa dolum, ne nobilis Ursus

Scilicet ipse meo presens foret auctor honori.

Vix tridui spatium restabat, ut omne senatus

Tempore ius hausto flueret, breviorque potestas,

Que quondam sine fine fuit. Deus ipse nocenti

Occurrens direxit iter. Vix fine sub ipso

Temporis immense perventum ad limina Rome.

Obvius intranti fueras, comitemque ducemque

Pollicitus: vetuit quoniam sors, esse nequisti.

Torqueor et cuntas qui lustret nuntius oras

Mittitur: ille autem Campanis fessus in arvis

Teque nec invento rediens spem sustulit omnem.

Ultima iamque dies aderat nec postera tempus

Lux dabat, urgebat consumpti terminus anni.

Me quoque magnanimus Comes accelerare monebat,

Iam gravidus curis, peperit quas fortibus actis.

Postmodo, nosti hominem, expedior, subitumque vocati

Romulei proceres adeunt. Capitolia leto

Murmure complentur; muros tectumque vetustum

Congaudere putes. Cecinerunt classica: vulgus

Agmina certatim glomerat, cupidumque videndi

Obstrepit. Ipse etiam lacrimas, nisi fallor, amicis,

Compressis pietate animis, in pectore vidi.

Ascendo: siluere tube murmurque resedit.

Una quidem nostri vox primum oblata Maronis

Principium dedit oranti, nec multa profatus;

Nam neque mos vatum patitur, nec iura sacrarum

Pyeridum violasse leve est; de vertice Cyrre

Avulsas paulum mediis habitare coegi

Urbibus ac populis. Post facundissimus Ursus

Subsequitur fando. Tandem hic michi delphica serta

Imposuit, populo circumplaudente Quiritum.

Hinc Stephanus, quo feta virum iam tempore nostro

maiorem non Roma tulit, me laudibus amplis

Accumulat. Rubor ora michi mentemque premebat,

Indignum tales onerabant pectus honores

Mulcebatque simul, siculo nempe omnia regi,

Nil michi, nam quis ego? Veruntamen illius alto

Iudicio dignatus eram. Tum regia festo

Vestis honesta die me circumfusa tegebat

Et dominum referens et tanti testis amoris,

Quam, lateri exemptam proprio, regum ille supremus

Rex dederat gestare suo. Solusque loquentis

Iste animo ingenium, labiis mulcentia verba

Sufficiebat honos, coram michi namque videbar

Eloquii spectare ducem regemque serenum,

Vellere qui primum se continuisset in illo.

Impetus hinc, spesque alta nimisque fiduciaque ingens,

Ceu presens is ferret opem. Descendimus una,

Omnibus explicitis, atque hinc ad limina Petri

Pergimus et sacras mea laurea pendet ad aras,

Primitiis gaudente Deo. Sua numina testor,

Hec inter tot leta, oculis tu solus, amice,

Tu deeras, votis quotiens precibusque petitus,

Menti tamen memorique animo tua dulcis imago

Certe aderat semperque aderit, nec tempore sedes

Deseret acceptas, sic illam pectore in alto

Sculpsit amor, fixamque adeo vetitamque moveri

Maximus artificum vivoque adamante peregit.

Hunc verbis (quia iam vereor ne longius equo

Carmen eat) finem statuo. Tuque optime, regi,

Dum vacuum invenies curarum, meque fidemque

Commendare meam placido sermone memento.

Sum suus ex merito, sibi me meaque omnia soli

Devovi: ingenium, calamum linguamque manumque

Et siquid superest aliud. Michi carior ipse

Sum, postquam dedit esse suum; dominoque superbit

Mens mea. Nunc autem quoniam sibi reddere maius

Nil valeo pro tot magnis, sub nomine crescit

Africa nostra suo; tenuis (nisi gloria sordet)

Parva quidem, at grandi studio longoque labore

Invigilanda michi. Iamque ipsa superbior ardet

Ad sacros properare pedes, noctemque diemque

Orat iter comitemque vie. Vocat eminus ambos

Inclita Parthenope, sed adhuc nos Gallia vinclis

Nostra tenet blandis; tandem tamen ibimus et nos

Limine suscipies pariter pariterque videbis.

Vive, vale, nostrique memor lege, dulcis amice,

Hec calamo properante brevi que scripsimus hora.

Audio quod studium sacros tibi nosse poetas

Ceperit, alme pater. Dulcis labor, ardua cura!

Gratulor et laudo: quid enim solatia vite

Plura fatigate, quid ve otia tanta dedisset?

Haud equidem me fallit amor, scio quanta sub antris

Aoniis inventa quies mundique procellis

Iactato quotiens rupes Eliconia portum

Obtulerit latebrosa michi. Nec nomine vatis

Glorior archanis tremulum miscere choreis

Pyeridum Phebique gradum, sed amena videndi

Me tulit huc pregrandis amor. Tu quantus in altis

Parnasi potes esse iugis, nisi cepta relinquis!

Iam tibi serta novem studio certante sorores

Laurea texentes video, iam vertice rubro

Frondis honorate viridem pendere coronam,

Carmine romano graiaque ornante poesi.

Iam nemus omne tibi reboat, tibi concinit unda

Cyrreo de fonte cadens, tibi pulcer Apollo

Corripit auratam citharam pedibusque manuque

Tellurem nervosque ferit; cantare vicissim

Ne pudeat, comitemque novum plaudentibus offer,

Neu te vulgus iners, neu pervulgata retrorsum

Mendaces mentita ferat te fama poetas.

Ludimus et vario tegimus speciosa colore,

Quo vulgus penetrare nequit, iuvat alta profundis

Occuluisse locis, ne forte iacentia passim

Vilescant, magno quesitum quippe labore

Carius inventum est. Imis quod terra cavernis

Abdiderat, venit in lucem preciosius aurum;

Dulcius ignoto iacuit que littore iaspis

In digitos translata micat: sic blandius ether

Post nebulas pluviamque nitet, sic, nocte fugata,

Expectatus adest et gratior aspicitur sol.

Ergo age, propositum, qua fert novus impetus, urge,

Et studiis incumbe sacris, ubi lucida veri

Effigies alte latitat, quam spiritus acris

Eruet ingenii sensim, scissaque parumper

Nube per obstantes cernet radiare tenebras.

Hoc iter ingresso, magnum tibi munere parvo

Auxilium conferre velim: transmittitur ergo

Servius altiloqui retegens archana Maronis.

Suscipe tranquillus, nec iam variante senecta

Lurida permoveat facies vel turpis amictus.

Frons decet ista senem. Dabit hic tibi semina rerum

Pauca, sed immensam segetem, si rite colantur,

Temporibus latura suis. Si parva lucerne

Flamma valet monstrare viam sub tempore noctis,

Unda vel exigui rapidam compescere fontis

Estivo fervore sitim, non vilia forte,

Non inamena, pater, munuscula nostra putabis.

Terrificas, tam magna moves, teque omnia nosse

Teste probas calamo; sapienter querere pars est

Maxima notitie; dubitans agnoscere, certa

Multa prius dubitata facis. Lux quanta tonantis

Eloquii tenebras alieno in corde serenat,

De tenebris conquesta suis! Sed vera fatebor

Ingenue, non astrigerum me turbida callem

Permittunt mea fata sequi, non tantus ab alto

Contigit ingenii vigor, aut hec gratia lingue.

Adde quod estatis nocet inclementia et ingens

Menibus anguste fremitus circumtonat urbis,

Non turbas capiente solo, non murmura celo;

Tam diversa sonant. Gelidis hunc montibus Arthos,

Angulus hunc orbis ditissimus Anglia misit,

Hunc procul Oceanus dedit, hunc Hispania civem:

Sic populis confusa novis urbs parva redundat,

Quos simul exigui tulit huc spes improba lucri

Partibus ex variis, et carcere clausit in uno.

Hic ego, namque horum vix impatientior alter,

Indignans stomachansque feror. Piget illa referre

Que patior, per cunta vagus. Strepit obvia turba:

Hic gemit, ille canit, ruit hic, levat ille ruentem,

Hic verbis, hic verberibus furit, ille quadrigas

Temperat et fedo contristat compita ceno,

Hac peregrina phalanx, hac pleno calle viator

Pulverulentus adest; rapidum regit alter habenis

Cornipedem, quem calce ferit; manet ille cruentus

Immeritique bovis premit in precordia cultrum.

Externas terit hic species, atque ere sonanti

Verberat ille forum et pretoria litibus implet;

Ille solecismum ingeminans et barbara verba

Examen subit et trepidat titubatque legendo,

Et tremulos ciet ore sonos; hic funus amici,

Coniugis hic tedas sequitur, sonat undique creber

Malleus artificum solidaque incude laborat.

Hic stupet in triviis atque importunus oberrat,

Ille cibum tristi poscit sine fine querela.

Singula quid memorem? Spes hic michi nulla quietis,

Curia tot curis lacerat, quocunque revolvor,

Omnia terribili fervent reboantque tumultu.

Hic rerum status, egregium michi quando poema

Sufficiet, quando illustres contexere versus?

Silva placet Musis, urbs est inimica poetis.

Hec inter tam multa petis: quid querere restat

Ni terre pelagique modum, quot in equore verso

Tritones, quot monstra natent, quot littus harenas,

Quot freta pisciculos immensi gurgitis unda

Abscondant, quot silva tegat volucresque ferasque,

Quot fumi vomat Ethna globos quantasque favillas.

Hec michi nota parum fateor, nec notius illud,

Qui status est celo, qua sidera lege moventur.

Quando ego per cuntos agilis circumferar axes,

Quis dabit ethereas moriturus ut induar alas,

Et mundi secreta notem centrumque polosque

Metiar? Id paucis (prorsus namque ardua res est)

Milibus ex multis hominum vix contigit uni.

Invenies aliquos astrorum archana professos

Metirique ausos celum terrasque fretumque,

Ignaros quo nostra tamen corpuscula limo

Subsistant, seu quis clausus sit spiritus umbris.

Heu furor, heu funesta lues, heu flebilis error

Omnia malle hominum, quam se, discernere! Sic ne

Ultima cura sui est, quam par fuit esse priorem?

Non peregrina quidem, sed me michi noscere tantum

Iussit Apollinei celebris sententia templi.

Me ne Ptholomeos Siculique ignota magistri

Signa parum fausto descripta in pulvere forsan

Solicitum tractare putas? Non ista relinquit

Ocia mors festina michi, cui tempora furtim

Et rapidos auferre dies mea cura suprema est.

Sed, cogis si forte loqui, scio sidera septem

Ire retro, eternos celi frenantia cursus.

Cur totidem potius pulcerrima querere non est

Lumina, prerapidos anime moderantia motus.

Principe sole suo, radiis qui temperat orbem

Atque orientis iter repetit, quo sidere merso

Pallida nox terras et frigida possidet umbra?

Fixa quoque in tergum, sensim licet, astra moveri

Novimus, ac magnum compleri recursibus orbem.

Nec pudet unius tam parvis finibus anni

Conclusos agitare animis eterna superbis,

Immemores quam vita brevis, quam labile tempus?

An medium sol ipse locum teneat ne secundum

Ambigitur: medium virtutis temnimus alme.

Illic Egiptus Chaldeaque discrepat omnis,

Ista Syracusii ductu senis, illa Platonis

Nititur auxilio; pudeat disquirere quantum est

Sol maior tellure; vacat, mens corpore quantum

Nobilior, meminisse labor: iam fabula vulgi est

Quid Iovis et nate prospectibus astra benignis

Quid ve rubens Martis, senis aut glaciale protervi

Sidus agat. Satius fuerat condiscere quid nos,

Quid Deus in nobis ageret, quam pigra noceret

Sarcina membrorum, seu quos violentus Averni

Tenderet in bivio laqueos, que retia raptor.

Cynthia fraternis radiis succensa refulget

Alternatque vices, nec surgit et occidit una,

Sepe etiam sine luce latet renovataque rursus

Cornibus emergit tremulis iterumque senescit,

Mercuriusque, deum interpres, variabile sidus,

Letus ut est letis, sic tristia tristibus affert.

Novimus hec omnes: anime illustrator opace

Qualis, et instabiles motus crebrasque ruinas

Negligimus, cui res prosint noceant ve secunde,

Cui mors leta viro, cui sit mestissima rerum.

Hic michi nunc septem cognata stirpe sorores

Obicis; has longum propriis sermonibus omnes

Stringere, tu Senecam, valeat quid quelibet, acrem,

Consule; sed nosti, nisi quod me carmine temptas.

Illa novem me virginibus conserta chorea

Sic curas inter varias et prelia mulcet

Fortune, ut fatear placidis me plurima Musis

Debere, ast immensa uni que tramite dextro

Subvehit ad superos utinamque in tempore sistat.

Nunc alio, venerande pater, mea carmina flecto:

Da veniam fandi, licuit sermone soluto

Quidlibet amplecti, poteras ibi nempe vagari

Et labor unus erat, sed si iuga prendere dulce est

Parnasi et viridi substringere tempora lauro,

Incipe carminibus leges adhibere modumque,

Sillaba liberior discat pede currere certo,

Neu pudeat tenui tempus consumere cura.

Maximus Augustus, domito tribus orbe triumphis,

Pyerios cantus et amenas miscuit artes:

Nobilis ille animus, qui mundi frena subacti,

Quique duces populosque manu regesque tenebat,

Fortune dominus gemine, viteque necisque,

Subdidit imperium Musis capuloque rigentes

Transtulit ad numerum digitos inhiansque notavit

Quem correpta locum, quem sillaba longa teneret.

Carmen adhuc superest, quo Cesaris atque poete

Maiestas studiumque vigent semperque vigebunt.

Obruor immensa rerum sub mole tuarum

Et fragiles humeros onus importabile frangit,

Quere pares animos alibi; michi parvus ab astris

Spiritus atque inopis piger impetus obtigit oris.

Dii tecum uberius; nam mens tibi conscia celi,

Vox adamantina est, calamus quoque ferreus omnes

Promptus ad insultus. Pleno tibi carmina cornu

Copia suppeditat, versus brevis hora trecentos

Et septem decies excudit; longa quid ergo

Quot daret una dies, quot mensis et integer annus?

Multiplicare labor. Michi paucula carmina Phebi

Solstitiale iubar sub tarda crepuscula sepe

Traducunt. Sic tota dies consumitur; atqui

Posteritatis honos animum et ventura nepotum

Iudicia exagitant. Liberrima verba tremisco

Ac vereor iaculis multorum occurrere inermis;

Non precio, non blanditiis, nec amore, nec ulla

Arte satis tutus, nisi me spectata futuris

Scripta tegant, cum iam sparsus cinis iste sepulcro

Officio spoliata suo cum lingua iacebit.

Et calami spes omnis erit. Sic insita menti

Segnitiesque metusque more sunt causa, nec unquam

Scribere concipio, quin secula cunta paranti

Occurrant. Tibi forte oculos implesse legentis

Est satis, atque alio famam tibi calle parasti,

O felix maiora animo studiisque secutus!

Ipse obscurus ero, proprio nisi carmine noscar.

Hinc timor, hinc studium; decies dum scripta relegi

Hereo contineoque domi prohibensque vagari

Arceo. Tum licet ingeminans ad limina pulset

Nuntius ac properet, vacuum dimittere malim,

Dedecus ille meum quam si ferat. Hunc modo morem

Posthabui, certus venie. Properata parumper

Ista michi: tibi sed nimium dilata videntur.

Scilicet hoc unum disconvenit inter amicos.

At paucis ne multa meis tua carmina forsan

Insultent, tua neve meum lux rideat annum,

Pace bona subsiste, precor. Meminisse decebit

Colloquium Euripidis quondam atque Alcestidis unum,

Sed sileo. Subitum vidi stupuique poema:

Protinus hic Musis, tacito cum murmure dixi,

Imperat et totum fervens Elicona gubernat;

Metra dehinc numerans, bis terque quaterque quievi,

Colle fatigatus medio; mox singula mecum

Sedulus excutiens sociisque ex more coactis

Ostentans, unum cuntis mirabile sensi.

Quot vario tot metra gradu, nec passibus isdem

Sic coeunt tempusque petunt mea tecta sub unum.

Nititur hec ternis pedibus, pars illa quaternis,

Illa decem subnixa volat, pars claudicat uno,

Et tamen incedunt pariter, veloxque morantem

Expectat volucremque gravis contingere certat.

O utinam nostro quondam tam larga Maroni

Copia dicendi! Nunquam, michi crede, laborem

Lentus inexpletum seros traxisset in annos.

Nunc leter doleam ne prius? Natura poetam

Protulerat, sed iura nocent civilia Musis,

Distrahiturque animus. Sed enim fragmenta benigni

Sufficit ingenii studiis conferre latinis.

Arripe tu calamum dectramque armare potentem

Iliados famam et preclaram Eneida victor,

Nec longus vicisse labor, post terga relinques.

Hactenus hec: quesita tibi tua dives habeto,

Nescio quid perplexa velint sphyngosaque: nulli

Edipode solvenda reor, tibi pervia soli.

Hinc seu mille nos versus seu milia mille

Fundat inexhausto veniens e pectore flumen,

Quamvis pulcra quidem, quamvis sint ampla relatu,

Ni placeant paritate pedum serieque modesta,

Dulcia ni fuerint animosque actura, silebo.

Nec numerare velim, numerus tua cura decusque

Sit licet et celeri placeas tibi nempe Camena.

Spes michi longa nimis, pater o sanctissime patrum,

Obfuit: expectans senui, sponsumque morantem

Increpitans, revocansque domum; non littera supplex

Evaluit movisse loco, non ora relicte

Coniugis aut lacrime, quotiens sibi tristis et amens

Occurri, gemituque genas madefacta recenti.

Heu Parthis miseranda prius quam cara marito,

Qui michi labenti in cineres et sepe roganti

Auxilium aut sere saltem solatia mortis,

Nil nisi blanditias tempusque trahentia verba

Reddidit ac miseram tenui spe pavit amicam.

Nunc reditum morbus, nunc questio lenta retardat

Quid videant anime felices, corpora postquam

Exuerint, nunc perplexas componere leges

Aut mores formare novos, nunc destinat arces

Aerias celoque pares attollere turres.

Interea dum multa parat, dumque ultima semper

Cura mei, externis nimium dum torpet in oris,

Tempus abit fugiuntque dies morsque impia tandem

Abstulit eterna prefixum lege tributum.

Sic vidue viduata domus tenebrisque tenebre

Accessere meis. Sed enim miserata superne

Te pietas divina michi servabat egenti.

Sepe dolet mens ceca hominum trepidatque gemitque

Est ubi gaudendum: rumor modo mortis acerbe

Intulit haud merita subitum pietate dolorem.

Mox super adveniens misere michi nuntius alter

Detersit lacrimas, atram deponere vestem

Iussit et eximio felicem coniuge dixit.

Obstupui auditis et vix bene credula veri

Multa sub ambiguo versabam pectore mecum

Gaudia non capiente animo. Certissima postquam

Nuntia magnanimi nomen Clementis ad aures

Fama tulit nostras, timui ne leta repente

Opprimerent fragilem nimia dulcedine mentem.

Letior haud caro genetrix fuit obvia nato,

Quem periisse truci quondam sub Marte putabat:

Ergo iter arripiens, glacialem transvehor Alpem,

Letitia minuente viam et mulcente laborem,

Ante pedes ventura tuos, dulcissime coniunx.

Alme parens, miserere, precor, nostram ve querelam

Suscipe, neu viduam, sponse, patiare senectam.

Non ignara quidem nec rerum nescia veni.

Est tibi longinque, fateor, telluris origo,

Est patrie predulce solum; seriesque iuvente

Est aliis traducta locis. Sunt agmina regum

Cara nec exiguos tibi Gallia iungit amicos.

Hec nocitura michi poterunt fortasse videri,

Sed sponse superabit amor pietasque decusque

Sedis honorate. Quanquam tibi protinus uni

Omnia subiaceant, dominum licet ultima norint

Regna suum, herculeis qua consignata columnis

Hellespontiaco tellus distinguitur estu:

Hec tamen est tua prima domus, tua maxima sedes,

Quam sacri tenuere patres, quam corpore Petrus

Innocuo, parili quam Clemens nomine pressit.

Tu, Clemens, qui Petrus eras, hanc cernere sedem

Nonne voles cupiesque caput contingere mundi?

Nonne pedis iuvat in solido vestigia saxo

Fixa salutiferi faciemque agnoscere Christi?

Vel que femineo servatur condita panno

Vel populo, que visa olim sub vertice templi

Emicuit, perstatque minax horrore verendo?

Quid referam nostre cunabula parva salutis

Et sacros postes, ubi rerum conditor ingens

Conticuit, somnos blande suadente Maria,

Lac quoque vel puero optatum vel virginis alme

Leve puerperium? puraque ex carne recisam

Particulam infanti? preciosaque fragmina vestis

Et custoditos in secula nostra capillos?

Quid digitum Agnetis? ut nunc quoque fulgidus ornet

Annulus, imposuit cupida quem mente minister

Prorsus inardescens, sacroque assenserit illa

Coniugio ac tali placarit federe flammas?

Quid Petri trepidantis iter dominique monentis

Occursu posuisse fugam et rediisse volentem,

Compresso terrore, senem, cuntisque paratum

Exequar? Ipse oculis spectacula pulcra videbis.

Extat opus laterisque tremuit domus arcta caduci

Est testis pictura rei, cui (maxima quevis

Causa vocet) celerans impendet sepe viator,

Nec se ficta quidem, sed vivos cernere vultus

Colloquiumque audire putans conterritus heret.

Tristis imago Dei romana palatia versus

Tendit enim. Contra ille humilis similisque precanti

Flectitur et pavido gradientem suspicit ore.

Si mortis secura igitur vestigia flexit

Ille retro, nec pertimuit tormenta crucemque

Me repetens, tu quid dubitas, cui dulcia mecum

Omnia, cui placide patet augustissima vite

Conditio, et summi tranquillum culmen honoris?

Quid capita heroum memorem, claramque Iohannis

Ore cicatricem rigido? duramque levite

Craticulam et gemino fecundum martire bustum?

College cessisse locum, quo maximus hospes

Traditur, immotis ubi nunc amplexibus ambo

Felices sine fine iacent. Quis cunta Calisti

Funera dinumeret cumulis surgentia miris?

Osseus est paries illic, ubi terra cruentis

Imbribus et sacra distillant tabe caverne.

Quis ve Vaticano latitantia corpora claustro

Expediat, que, summe parens, agnoscere coram

Quid nisi celestis fuerit regionis imago?

Condita quin etiam supremo menia monte

Estive nivis inditio, delubraque partu

Obruta virgineo et fontem torrentis olivi

Ac Tybridos commixta vadis nova flumina cernes,

Quasque dedit scatebras Pauli sanctissima cervix

Dulcis aque: quo Silvester latitarit in antro,

Que Constantino species oblata deorum

In somniis, niveo quas idem marmore crustas

Liquerit infamem monstrato gurgite morbum

Propellens, ut cepta Deo lis teste quierit;

Quod Magus infando macularit corpore saxum,

Fluxerit offenso quisnam de numine sanguis

Quaque sacer tellure cruor; quis vindice celo

Sanctorum capitum per maxima menia fures

Nexibus implicuit foribusque avertit apertis

Ac trepidos meritam ad mortem circumtulit error.

Non ego nunc Aron virgam, nec federis arcam

Nec testamenti veteris mea pignora quot sint

Quotque novi monimenta sequar. Prius astra serene

Noctis et Oceani numero stringentur arene.

Illa libens sileo, que sponso magna minori,

Que vel prima forent, tam multis clara triumphis

Limina, tot celebres, domitis regionibus, arcus,

Insculptosque duces inscriptaque marmore bella:

Ista nichil motura animum et vulgata relinquo.

Hos equidem ex multis, reor, admiraberis actus

Cesareos, ut Tarpeio vestigia colle,

Fatidice quondam ductu monitisque Sibille,

Presserit Augustus Cesar, visoque feratur

Obstupuisse Deo, quid tum nisi talia volvens?

«Alme puer, decus ethereum, stirps certa Tonantis,

Ista tibi simul atque tuis urbs inclita semper

Prestabit sedem, celique vocabitur ara

Iste locus, surgens matris sub nomine templum.

Tu dominum rerum carosque habitare nepotes,

Omnipotens, hac arce iube populosque subesse

Atque duces validasque urbes regesque superbos».

In manibus Deus ecce tuis et fata locarunt

Profuerint ne preces an sparserit irrita ventus

Tam pia verba ducis; quem tu de pectore nostro

(Per cuntos, age, celicolas) averte pavorem.

Nobilis etherei superest natique patrisque

Ultio terrigenis nato commissa patrique.

Cuius non animum moveant tam grandia rerum

Nomina, sub nostras Ierosolima ducta secures,

Vilis et Ausonia venalis turba sub hasta?

Nec minus admirans romani frena tenentem

Principis accipies viduam natique perempti

Poscere vindictam, simul illum fronte benigna

Impendere pium misere, dare verba gementi,

Pollicitis captare moras. «Nempe ipse revertar,

Lege caput sontis feriam». — Contra acrius illam

Obniti et cohibere manu: «Spes ista futuri,

Quid nisi forte redis?» — Meus hec successor. — «Honori

Quid virtus aliena tuo?» — Qua voce coactum

Sistere prerapidas acies et figere signa,

Nec prius averti quam iusto colla nocentis

Supplicio afficeret; lenito pectore tandem

Femineo, tenuisse viam victricibus astris.

Quo merito infernis valida prece raptus ab umbris

Nunc felix celo fruitur. Nec fortius ullo

Exemplo flectendus eris. Pro coniuge supplex

Advenio, ne temne preces, neu debita differ

Tempus in ulterius. Quid quod prius ipsa placebam

Quam tibi iuncta forem? Pigeat nisi vera fateri

Et nisi sordet inops, vetus est nisi nupta pudori,

Congressus optare meos faciemque solebas.

An verear ne cara minus tibi sim tua, quam dum

Alterius fueram? Vulgi mos iste prophani,

Insperata petit cupide, possessa relinquit,

Et probat et damnat temere, et fastidit et ardet.

At tibi mens alia est, nunquam vulgaria tanto

Corda dedit natura viro. Cur publica differs

Gaudia? Cur cessas? Tibi me, michi redde quietem,

Italie mundoque decus, finemque malorum.

Quem si fata vetant absentem prospice saltem

Et memor esto mei. Nutant ingentia longo

Templa situ lassisque tremunt iam menibus arces

Pretenduntque gravem, nullo reparante, ruinam.

Rara michi veteris superant insignia forme

Effigiesque antiqua perit. Vix illa putabor,

Si prope conspiciar: sic me fregere labores

Assidui longusque dolor viduumque cubile

Coniugibusque orbata domus. Tot tristibus una

Maiestas invicta viget, sintque omnia quanquam

Obruta, supremis inerit per secula saxis.

Est michi sacra domus gemino fundata Iohanni

(Heu dolor, heu pietas, heu versus ad arma vetuste

Religionis honor!) flammis absumpta nefandis.

Tecta diu neglecta iacent. Succurre nec ultra

Nix sacrum premat alta solum, pariesque nec imbri

Nec vento assidue circum quatiente fatiscat.

Impleat hic factis meritum clementia nomen

Et tua tangantur nostro precordia damno,

Quod quondam caput exanimis (miranda relatu,

Vera tamen memoro) et pallentia contigit ora,

Quo furibunda die sanctis incendia muris

Heserunt, tremefacta novo pia turba tumultu

Et circum sua damna frequens afferre parabat

Auxilium frustra; namque hinc violentia favillas,

Hinc fumi per inane globos simul aura ferebat,

Arcebatque aditu. Iam tum penetralia raptim

Dum vacuat trepidus, pereant ne cunta, sacerdos,

Pancratii caput extulerat mediosque per ignes

Gestabat voti compos, generosa supellex

Splendidior gemmis, rutilo preciosior auro,

Sanguineo sudore palam, lacrimisque vicissim

Largiter interea (monstrum memorabile semper!)

Manabat, proceresque turbamque exterruit omnem.

Testis adest populus. Quid spem michi preripit ergo?

Lumina viva negent lacrimas, quas protulit horrens

Sinciput, et sicci stillarunt verticis ossa?

Quin et Achillei et socii domus inclita Nerei

In titulos erecta tuos? Suprema minatur

Arcus effigies; sed adhuc specimenque superni

Quatuor alterno radiant splendore columne:

Ille etiam suprema tremunt, custode sine ullo,

Auxiliumque tuum expectant. Miserere nec illam

Celsior arx memori tulerit de pectore sedem.

Non etenim nostro quamvis celum omne Tonanti

Pareat, astrorum quamvis regat ille meatus,

Neglexit terras ideo, rerum ve minorum

Cura fugit, meminit sibi que cunabula mundus

Obtulit infanti, quidnam vaga prebuit unda

Obsequii, quid terra manens, quid flamma, quid ether.

Nec tibi iam celique gradus et summa tenenti

Excidat affectus veteris cognominis, unde

Vectus es ad superos. Solio Salvator ab alto

Spectat Aventini disiectum vertice templum,

Teque parum faustis succurrere menibus orat.

Infinita sequor. Quot sunt michi templa quot arces,

Vulnera sunt totidem. Crebris confusa ruinis

Menia reliquias immense et flebilis urbis

Ostentant lacrimasque movent spectantibus. His tu

Affer opem, qui cunta potes; cui debita soli

Nostra salus, vidue casus miserere malignos.

Hoc unum post multa precor. Breviore recursu

Annus eat redeatque sacer, mundoque salubris

Stet morbis medicina patens, sit proxima culpe

Spes venie, pelagusque gravi iactante procella,

Sit prope naufragium portus, ne litora longe

Dum petimus, miseri mediis moriamur in undis.

Nam quis ad extreme longissima tempora vite

Pervenit aut evi centenos conficit annos?

Non modo tantorum corpuscula nempe dierum

Prestat iners natura homini. Pretervolat etas,

Vivimus et morimur oculi trepidantis in ictu.

Ergo retro metam statuas, que crimina mundi

Diluat absolvatque reos et vincula frangat,

Nec nova res petitur, nec scriptis dissona sacris,

Que tibi nota uni, nisi me tua fama fefellit;

Certo ego commemini, dum quinquagesimus annus

Sanctus in orbe fuit, Dominique hec iussa notavi:

«Sanctificabis eum, qui noxia cunta remittet,

Et Iubileus erit». Scis quid loquor. Annue tandem

Quod tua Roma gemens genibusque affusa precatur.

Nam michi devotas quando omnia regna cathervas

Transmittent italisque fluent a finibus urbes

Limina sanctorum cupidamque invisere matrem,

Tunc dominum licet absentem complexa videbor

Ipsa meum. Dulces genetrix velut anxia natos,

Coniuge longinquo, circum sua pectora cernens

Seque virum spectare putans, complectitur illos,

Quos videt et presso suspirat conscia voto:

Sic ego conspiciens, quorum sumus ambo parentes,

Meque laresque meos solabor prole frequenti,

Perdita possessis mulcens et tristia letis.

Parthenopea, michi quondam dulcissima, sedes,

Nunc animo sed amara eadem nimiumque molesta est

Atque oculis inimica meis, hic nempe solebant

Cernere magnanimi fulgentia lumina regis,

Quem modo nequicquam, mors abstulit atra, requirunt.

Seu feror in thalamos, solio meditorque sedentem,

Seu, dum templa peto, sacras acclinis ad aras

In mentem sacer ille redit; seu vertice ab alto

Qualis erat dum multa loquens mulcentia celum

Doctorumque animas hominum spectabat in undas;

Seu graviter viridi ludentem in gramine cerno,

Ambiguosque simul populorum absolvere nexus

Et corpus recreare suum; seu sobria festa

Letaque largiflue memini solemnia mense;

Seu dum bella parans victricia fervidus arma

Corripit etatem supra senioque resistens;

Seu dum forte vagus magne per menia fertur

Urbis, equo residens niveo, procerumque suorum

Larga acie cingente latus populoque favente.

Denique quicquid erat recolens, quocunque revolvor

Horrorem locus omnis habet, vix alma relicte

Coniugis ora tuens gemitum ratione repressi.

Heu quanto spoliata bono, quo fulgure rapto!

Quas tenebras est visa pati! Vicinia busti

Sola parit misero domini solamen adempti.

Hic affusus animo et vario sermone iacentem

Compellans ex more queror, nichil ille vicissim.

At michi libertas superest spatiosa gemendi.

Iam fletu saxum omne madet; si longa manendi

Fit mora, consumet lacrimis, ut Byblida turpis,

Sic me iustus amor. Sed tu miserere, fugeque

Auctor ades, meque his tandem, precor erue penis.

Iam michi Partenopem, sic rex iubet altus Olimpi,

Invisam mors seva facit; mea gloria quondam,

Nunc domus exilii est; miser! hic reperire videbar

Posse michi requiemque mali gemitusque levamen:

Addidit heu lacrimis stimulos, alimenta dolori

Ipse locus. Crucior: mecum quoque fessa laborum

Flet regio, quoniam cupidis evanuit ingens

Sol oculis fuscaque diem sub nube reliquit.

Nunc michi sidereum dolor esta novisse Robertum;

Aut vultum spectas se polo terrisque verendum,

Quo subito cariturus eram; nam dulcis amanti

Frons memori sub corde nitet, nec regia desunt

Munera, que luctum renovent faciantque perennem.

Linquere dilectas terras et littus amatum

Consilii michi summa fuit: regina benigno

Alligat imperio, sibi me parere sepultus

Ille iubet, fuerat nostri cui summa potestas.

Sed dum iussa sequor, noctes cuntando diesque

Pretereunt, michi tempus iners: non carminis ulla

Cura sacri, nullo sparsas modulamine Musas

In girum revocare iuvat. Libet usque vagari

Menia dum fugiam dominique palatia rapti.

Te comitem mens egra cupit; non dulcior alter

Colloquioque graves mulcere potentior aures.

Et tibi Pyeridum studium, tibi celitus oris

Spiritus altisoni. Titulus, ne despice, vatis

Te manet, extremo vertis nisi terga labori,

Quod vereor minime. Calamum precor ergo parumper

Pone fatigatum et propera. Neu forsan amicus

Pes iter ignotum trepidet, dilecta Iyeo

Littora, queque biceps aperit iuga celsa Vesevus

Sit satis aspexisse procul, cui flammiger olim

Fumabat vertex, Sicule velut emulus Ethne,

Obruit infausta Plinii dum membra favilla.

Insula nec Capree placeat: nam preripit auster,

Equora permiscens, aditum; nec longius ire

Hinc abitus promissa dies tempusque propinquum,

Hinc domine mandata sinunt. Vicina Maronis

Busta tui, ac tanti cinerem mens certa poete,

Siquis adhuc superest longis invictus ab annis,

Visere et horrifico pertusum tramite montem,

Barbato monstrante meo, Baiasque tepentes

Lucrinique situm faciemque informis Averni,

Unde iter ad Stygias sedes inamenaque torvi

Sceptra ducis, si vera canant. Michi seva videre

Ostia sufficiat, neu tristia limina tangam,

Eminus ostendens digito, quo calle profundas

Eneas tranavit aquas, comitante Sibilla:

Cui socium commisit humo nomenque sepulti

Quis modo collis habet. Veteri michi cognita fama

Pars etenim, iussu quondam pars altera regis

Visa quidem propere, quoniam, dum dulcia semper

Flumina verborum sitiens sequor ipse suorum,

Defuit incepto spatium. Periisse putabam

Tempus ab illius facie quodcumque fluebat

Longius; invidit nostre fortuna quieti

Preciditque moras; necdum satiatus ab illo

Distrahor, hinc felix, parvo quod tempore quamquam,

Haud alio permixta fuit mea sacra voluptas.

Preterea partem in pelago cupidissimus hausi,

Multa michi rauco puppis memorante magistro,

Nil nisi Misenum toto cum littore nosset;

Pars scriptis credenda fuit. Tu cernere coram

Cunta dabis rarique diem michi muneris instar

Solis ad occasum tribues peregrinus ab ortu.

Immemor haud vestri, quamvis me longa viarum

Tedia per dubios casus nimiosque labores

Mente fatigatum potius quam corpore tandem

Reddiderint patrie, pes ut sua presserat arva,

Dextra labans calamum rapuit; sed magna parantem

Viribus exiguis, oneri succumbere par est.

Qui solem lippis oculis tentare putabam,

Lumine confusus stupui. Tua iussa precesque

Tangebant; urgebat honos meritumque perempti

Regis ut assurgens signarem carmine bustum.

Ingenium tardabat iners, res maxima regem

Est Siculum laudare satis: stupor ora ligarat

Cuntantem, pungebat amor: quid multa? Coactus

Grande opus aggredior paucis perstringere verbis;

Sed dum celestem mortali carmine famam

Prosequor, eloquium medio me liquit in actu.

Si breve, da veniam; quodsi, te iudice, forsan

Angustum verbosa prement epigrammata marmor,

Deme supervacuum, me permittente, tuoque

Temperet arbitrio titulum mensura sepulcri:

Denique versiculos, quos mens lacrimosa peregit,

Qualescunque putas, placido, precor, aspice vultu,

Si tibi carus erat quem mors modo tristis abegit.

Hic sacra magnanimi requiescunt ossa Roberti,

Mens celum generosa petit. Nunc gloria regum

Interiit, nostrique ruit decor unicus evi.

Militie flos summus erat specimenque vetuste

Indolis, egregius bello, sed pacis amicus.

Hoc duce, barbaricum poteras, Ierosolima, collo

Excussisse iugum; poteras, hoc arma movente,

Pellere pestiferos, Trinacria serva, tyrannos.

Rex erat ambabus: mors impia clausit utrique

Libertatis iter; merito gemis utraque tellus,

Servitio damnata fero. Nec gratia lingue

Nec minor ingenii laus hunc quam gloria dextre

Extulerat; siluit sacre tuba maxima legis.

Quis superest alius nature conscius usquam,

Herbarumque potens, nitidi spectator Olimpi?

Morte sua vidue septem concorditer artes

Et Muse flevere novem. Dulcedine morum

Angelicus factisque fuit. Patientia templum

Pectoris huius habens illo pereunte peribat,

Omnis in hoc virtus secum iacet orba sepulcro.

Acceptus fuit ille Deo, venerabilis orbi,

Transcenditque hominem. Gemitu prohibente maligno,

Digna nequit calamus tanto preconia regi

Reddere; sed terras canit hunc sua fama per omnes,

Eternumque canet nullum tacitura per evum.

Solus eram, dulcisque aberant mea cura sorores

Castalie, quas morbus iners a limine longe

Expulerat nostro, patriumque Elicona tenebant.

Cura animum, scabies dextram importuna vagantem

Huc illuc versabat agens: lux alma quietem

Nulla diu dederat, tacite nec tempora noctis

Absque dolore truci, nec somnus amicior umbris

Transierat, calamusque piger squalensque papirus

Pulvereoque obducta situ, et manus egra iacebat.

At rari stratis aderant veteresque libelli,

Invisi medicina mali, titulumque secutus

Illustrem, Ciceronis opus, finesque bonorum

Attigeram, tanta implicitos caligine rerum,

Ut, nisi divini qua lux intermicat oris,

Hanc patriam errorum variis ambagibus illo

Tempore possessam fatear. Sed latius ista

Sunt alio tractanda loco, nunc vertitur unde

Sermo abiit. Sic ergo inhians avidusque notandi

Quid silva in tanta pugnantia multa loquentum

Verius, herebam cartis tacitusque manebam,

Meque ipsum curasque alias oblitus inanes,

Cum michi visus enim volucres audire Camenas

Et reducem spectare chorum; dulcedine mira

Impleor. Ecce autem tua dives epystola blande

In gremium delapsa meum. Nisi fallimur, inquam,

Hec fert grande aliquid: reditus sic ille sororum

Improvisus enim, sic nominis ampla meretur

Fama tui, nunquamque alias vox consona vulgi.

Nam facies michi nota parum. Nec aperta fefellit,

Nec decies perlecta quidem; tamen ora legentis

Invasit pudibunda rubor testesque vocavi

Pyerides; michi tam magne preconia fame

Non optata quidem, nec debita. Sufficit unum

Parnasi tetigisse latus collisque supremo

Vertice preclaros procul aspexisse poetas.

Si tamen asperior ferias fortuna dedisset

Nec mundus strepuisset iners, fortasse parumper

Ascensurus eram. Nunc me super astra locantem

Irridere putem, nisi te tua cognita virtus

Suspitione levet. Sed in his non immoror ultra.

Nam laudes damnare suas perversa voluptas

Esse solet multis, dum quod fugiuntque negantque

Calle petunt alio. Quoniamque hic pondere parvo

Pregravat invalidum calamus, crescensque fatigat

Iam tremulam scriptura manum, stat claudere carmen.

Prora fretum, facilem puppis iam spectat arenam.

Fedus amicitie, votis michi nempe petendum,

Exposcis. Vereor nequid modo fama vetusto

More loquax mentita tibi, presentia vero

Neu faveat, noceatque michi. Tamen ecce precanti

Occurro, cumuloque preces: tu videris ante

Que cuperes quam parva forent. Contra ipse secunda

Sorte fruar, cui mille dolos, cui mille rapinas

Vulnera mille volens tanto pro munere dono.

Utque animi tibi signa mei manifesta patescant,

Mittitur errorem que purget epystola, certi

Nuntia, quam fragili conscendimus alta volatu

Remque supergrediens quantum spes pectus amici

Luserit. Hec autem intrepidus iam certus amoris,

Iudicii iam tutus, ago; nam sera profecto

Quos semel elegit damnat sententia mores.

Parcius haud solito, sed dilige certior ergo

Ut sumus, absimili quamquam secernimur astro.

Nec factis nec voce pares: diversa sub unum

Mittit enim duo colla iugum qui maxima parvis

Equat amor, regem servis, inopemque potenti.

Hic catulum magno commendat sepe leoni,

Hic olim Augusto Flaccum dedit atque Maronem,

Euripidem Archelao, nec barbarus obstitit horror;

Iussit et ut nostro rudis Ennius ille placeret

Scipiade, in partem lauri venturus opime,

Et vite mortisque comes custosque sepulcri.

Hoc duce, si tantis sim connumerandus, amavit

Me quoque rex regum, fuerat dum vita, Robertus:

Et modo magnanimus humilem non despicit iste.

Denique fideribus ligat hic elementa polosque,

Herbis conciliat pluvias atque astra lapillis,

Vallibus hic montes sociat terrasque profundo,

Hic hominemque Deo et celum connectit Averno.

Distrahis atque animum curis melioribus aufers

Et calami pervertis iter. Fueratque tacere

Cautius; at stimulis residem pungentibus urges:

Da veniam, si vera loquor, licet aspera dictu,

Cogor enim. Studiis emitur sequiturque laborem

Laurea, perrarum decus atque hoc tempore soli

Speratum optatumque michi. Quis nescit agrestum

Premia post meritum? Pudet hec dubitate diserto,

Si dubitas vere; quodsi tentare libebat,

Certe alio tentandus eram tibi fortius ictu,

Ut quaterer. Quid enim? Lux ergo novissima forte

Expectanda fuit iungendaque pompa sepulcri

Ac pretium studii? Si debita fine laborum

Laurea, non aliter, non hanc Eneide sacra

Virgilius meruit, non qui pharsalica Tempe

Sanguine complevit latio; licet ille, negato

Calle petens, alia tulerit ratione repulsam.

Cognita commemoro: quid? quod ceu sponsa decoram

Arguor hemonia lauro gestasse coronam?

Florea virginibus, sunt laurea serta poetis

Cesaribusque simul; parque est ea gloria utrisque;

Arguor improprie. Sed quid vir providus addit?

Vidimus ornatum lauro, quem (protinus inquit)

Non prius audieram. — Velut omnia pulcra relatu

Audieris. Quam multa michi, licet ampla, tibique

Non audita putas? Nam quantula portio rerum

Unius ingenii laus est? Decet alta modeste

Cernere, seque prius. Sed enim mea carmine nunquam

Sunt audita tibi? Quid refert? Forsitan illa

Non tibi (parce precor) cecini: legit illa Robertus

Concivis meus egregius, quem Iulia nostro

Tempore Pariseos studiorum tertia nutrix

Suspicit et toto venerantur ab orbe magistri.

Tuscus et Eneas legit et Rainaldus in antris

Altus apollineis, ingens legit illa Iohannes:

Barbatus legit illa meus, sociique fideles

Auribus excipiunt cupidis et pectore servant.

Ut cuntas livor seu sors obstruxerit aures,

Ipse michi Musisque canam; plausorque pudendus

Ingenii nec frena mei, nec calcar habebit.

Cur redit in dubium totiens mea laurea? Nunquid

Non satis est meruisse semel? Decuit ne per urbes?

Circumferre nova viridantia tempora fronde,

Testarique greges hominum, populique favorem

Infami captare via? Laudarier olim

A paucis michi propositum: quid inertia vulgi

Milia contulerint, quid murmura vana theatri?

Ergo ne trinacrio minor est michi carmine regi

Gloria, quam turbe passim placuisse furenti?

Regineque minus Capitolia profuit urbis

Scandere, quam vacuas studio lustrasse paludes,

Avia quam nemorum, rudibus quam rura colonis,

Atque inopes sparsasque casas? incognita vestro

Carmina nostra foro; quid rustica menia nobis

Obiciunt? quo iure fremunt? Satis esse putavi

Terrarum petiise caput. Qui victor in arcem

Signa tulit, summa securus sede quiescat

Extremas nisi forte iubes ambire cloacas

Figentem obscenis victricia postibus arma.

Noscor ubi placitum, laudat mea carmina Tybris,

Parthenope studiosa probat, nec terra Nasonis

Respuit, aut Flacci, nec qui Cicerone superbit

Cive simul Marioque locus, nec Gallia nostri

Inscia, nec Rodanus. Quid inepta colonia tantis

Una nocet titulis, fulvi cui gratia nummi,

Ventris amor, studiumque gule somnusque quiesque

Esse solet potior sacre quam cura poesis?

Mantua Virgilium genuit, Verona Catullum

Et Plinios nostrosque aliquot servavit in annos.

Urbs Antenoridum quantos celebrarit alumnos

Nunc, quoniam numerare labor, quot Cimbria, nuper

Secula Pergameum viderunt nostra poetam,

Cui rigidos strinxit laurus paduana capillos,

Nomine reque bonum; Latiique in finibus orbis,

Pyerios animos Alpis tulit ora nivose,

Parma evo collapsa sui monimenta Macrobi

Ostentat, vetus usque novo me carmine saxum

Nobilitare iubens, nec eadem degener urbe est

Cassius. Has inter docta urbs tua sola carebat

Vate diu proprio, nisi te sibi fata tulissent,

Purgantem patrias calami splendore tenebras

Longaque parvificis abolentem oblivia terris.

Caucaseum romana iugum transcendere fama

Distulit, Europe iam tunc Asieque tremenda:

At mea, quod vestre nondum sit cognita plebi,

Ceu tenebris damnata iacet. Si reddita pridem

Est ratio, reddenda iterum; nova gloria regum,

Rex siculus, celo pro me respondet ab alto,

Qui modo, dum terris habitat, michi muneris auctor

Maximus insoliti, famam invidiamque reliquit

Adiciens causam, quod opuscula, iudice tanto,

Nostra forent tanti. Melius sibi cognita forte

Quam tibi; nocturnas studiis gravioribus horas

Surripiebat enim vigilique ingesta lucerne

Immemor interdum cene somnique legebat,

Meque, tibi ignotum, tanto dignatus honore est,

Ut, procerum primis sub regia tecta vocatis,

Plurima nostrarum caneret preconia laudum.

vera utinam! quam vera tamen rex viderit ipse.

Quin etiam magno promunere parva petita est

Africa nostra sibi. Memini suprema benignus

Oscula, et heu nunquam fatis iteranda, parabat,

Cum duo dona pio placidissimus ore poposcit.

Obstupui: quid enim immenso donare pusillus

Posse videbatur? sed quid, nisi carmina, vellet

Largus opum divesque animi et virtutis amator?

Carmina mansure sedem tribuentia fame,

Hoc petiit primum: pectus calamumquie pudenter

Excuso, fragilesque humeros sub pondere tanto.

Instat ab adverso, dubio lis fine resedit,

Concessisse sibi ut videar, michi prima negasse

Proxima dona libens tribuo; cui dignius aule,

Scipiade, mittendus eras? — At perfida et altis

Invida principiis illum fortuna repente

Substulit interea. Nunc, tanquam lumine rapto,

Nescius in tenebris liber est, quo flectere cursum

Cogitet, et toto nullum videt equore portum.

Heu cineres bustumque petet, qui turbine quanquam

Dilatus vario, multos absumpserit annos.

Si foret hic vestram tamen mittendus ad urbem,

Iam satis exornatus erat, michi crede, superque,

Sed dum multa timet venturaque secula terrent

Heret adhuc tacitus; cuius si laurea serum

expectasset iter (quod mens presaga timebat),

Mortis ab insidiis iam circumventa fuisset.

Hinc prior ille abiit, cuius post funera nullum

Examen subiturus eram; nam maxime nondum

Tu michi notus eras. Fateor mea crimina: tempus

Anticipasse iuvat, quamvis nec pauca viderem

Scripta michi iam tum. Laudati carmina Vari

Nulla meos feriunt oculos, tamen inclita pectus

Fama ferit. Scriptis ego sum tollendus in altum:

His sine nullus ero. Nunquid tamen illa probari

Est opus et vulgo? Titulo caruisse poete,

Abiecisse graves spoliato vertice ramos

Maluerim et longis latuisse inglorius annis.

Hactenus hec. Nova lis oritur; quo tramite vertar?

Conquerar an taceam? risumque refellere risu

Sufficiat? risum moveo? Sic vite meretur

Nostra, quidem, fateor; sed nunquid carmina risum?

Promeruere etiam lacrimas, que sepe severis

Extorsere oculis, sic tristia forte volutant

Nunc mea fata vices, ut qui rorantia vidi

Inclita romulei, dum proloquor, ora senatus,

Regis et indomiti frontem pietate remissam

Ridear ignavo (proh sors malefida!) popello?

Altera legitime superest michi causa querele.

Quis modus audendi queve ista licentia fandi?

Tela fremens Elicone rapis, quibus agmina vatum

Impetis et nostros in nos accingeris enses,

Ante alios Flacci, cuius te scripta monere

Occiput ut scabitur, tenero nec parcitur ungui,

Vate sacrum decies clam castigante poema,

Debuerant, rigidamque notis adiungere limam.

Mendaces vocitare quidem insanosque poetas

In primis furor est mendaxque insania. Vere

Vera canunt, aures quanquam fallentia surdas.

Has etenim sprevisse licet. "Puerilia vatum

hinc studia appellas?" Puerilis ineptia quorsum

Impulit errantem calamum? Puerilia Cesar

Iulius et toto regnans Augustus in orbe

Tractarunt igitur? Quedam divina poetis

Vis animi est veloque tegunt pulcerrima rerum

Ambiguo quod non acies nisi lyncea rumpat,

Mulceat exterius tamen alliciatque tuentes

Atque ideo puerisque placent senibusque verendis.

Insanire licet, fateor; mens concita clarum

Seque super provecta, canet. Vulgaria oportet

Linquere sub pedibus; magnum hinc subsistere nullum

Censuit ingenium, nisi sit dementia mixta,

iudice qui populo docti cognomen habere

Cepit et altisonum liquit post terga Platonem

Dixit idem cuntis: que tanta infamia vatum?

Quo ruis ulterius? Media nos pellis ab urbe,

Sed paulum expecto, iam sponte recedimus omnes

Et nemorum secreta placent turbamque nocentem

Odimus ac leti campis spatiamur amenis.

Hinc quia prospexit, cui primum publica cure

Res fait, adversos populi nos moribus, illum

Moribus infestum nostris studioque futurum,

Discrevit populo strepitum, rus vatibus almum

Solivagis, vacueque bonus dedit otia silve

liberiusque solum; nam que mixtura perennis,

Hos stupor attonitos alti caligine veri,

Hos autem mestos semperque quietis egentes,

Turbida soliciti tenuissent tedia vulgi.

Consultum hinc illinc: igitur non urbibus acri

Pellimur exilio: sequimur meliore volentes.

Nonne deum primos olim quesisse poetas

Inquit Aristoteles? Num sanctos celitus aura

Divina afflatos, et munera rara deorum

Marcus ait Cicero? Fautorque domesticus omnis

Exulet, externi causam tueantur honestam.

At, nostros nisi forte vetes ad rostra venire,

Vicimus haud dubie. Quis preclarissima bella

Heroum moresque graves et nomina nosset?

Quis stimulis animos ageret per mille labores

Perque altum virtutis iter? Quis tristia vite

Demeret implicite dulci fastidia cantu?

Ora forent quasi muta hominum, si spiritus orbi

Deforet aonius; virtus ignota lateret,

In se clara licet, studiorumque impetus omnis

Torperet; lingue nam fundamenta latine

Nulla forent, quibus egregie stant sedibus artes,

In quibus omne procul nobis ostenditur evum

Nostraque venturis longum servabitur etas.

Hic tamen occurrit Cherilus vel Aquinius aut qui

Tempus in infami multum posuere libello,

Scriptorum plebeia cohors. Sed dic michi, queso,

Quenam turba hominum multos non pascit inertes?

Rara quidem ingenii bona sunt, semperque fuerunt,

Semper erunt: paucos altum tenuisse videmus.

Aspice Virgilium: nunquid pueriliter ille

Terrarum celique plagas et sidera lustrat?

Ista palam. Quam multa latent? Quid fratribus atris

Eolus imperitans, aut quid super addita moles

Montis, et ipse sedens sublimi vertice rector?

Quid pius Eneas, socius quid signet Achates?

Quid Venus ambobus medie velit obvia silve,

Quo peregrina virum circumdet corpora nimbo,

Qua nubem sub nube tegat? Quid cantet Yopas?

Quid Bythias magno patere bibat impiger haustu?

Quid vehat asper equus, misereque incende noctis

Insultansque Sinon, genetrixque affixa furenti

Inter tela duci, mox ut digressa per umbras,

Apparere deos infestaque numina Troie.

Quo feror? Hic nullum invenies sine tegmine versum.

Pretereo reliquos. Quid Flaccus Horatius ardens

An levam dextram ne viam monstrare videtur

Et magnum formare virum? Sed nostra relinquo.

Orpheus, Amphion vel natus Apolline Linus

Atque parens Museus et quos mirata deorum

Grecia subscripsit statuis pueriliter evum

Tam longum peperere sibi? Quid protinus alto est

Altius Euripide, magno quid maius Homero?

Que loca, quos portus, gemini que litora ponti,

Que freta, quas classes, que prelia quos ve ferarum,

Quos hominum motus oculis, quibus ipse carebat,

Non subiecit enim? Mores populique ducumque

Pinxit et e numero plebis secrevit Ulixem,

Quem michi non vana circumtulit arte, Caribdim

Scilleosque canes ut sperneret, atque Cyclopem

Syrenumque modos et amantis pocula Circes.

Quid moror in verbis? Sacri nec dogma Platonis

Nec Socrates aliud, titulum nec nacta sophie

Cetere turba docet, quam quod cantare solemus.

Dicet ad hec aliquis: «Cur per iuga celsa fatiger?

Huc via fert humilis». «Mens delectata laborem

Spernit, ad hec brevitas memorem succinta relinquit,

Et dulces iterare sonos iuvat usque legendo».

Certus abhinc venie, pueros vocitare memento,

O famose senex, atque inclinare caveto

celeste ingenium, et vatum vestigia vita,

Insanum genus hoc hominum. Piget illa deinceps

Vana sequi, vilis nobis ut pascitur hircus,

Nescio cui merces ea sufficit; est michi fame

Immortalis honos et gloria meta laborum.

Corniger at quantum tegat hic sub pellibus hircus

Quot nescire putas? Soccos bonus atque cothurnos

Premia Musarum tandem statuisse videris;

Falleris, est habitus quem secula nostra licenter

Postposuisse vides, postquam deferbuit ardor

Pyerius cessitque retro. Quo nomine signer

Respondere iubes? An ne ad pretoria ventum est?

Iure agitur mecum consignatisque tabellis?

Qui sim, quem ve sequar callem, stilus ipse, tacente

Me, loquitur. Num plura iubes? Sed epystola finem

Longa petit. Dabitur; quam si sonuisse putabis

Altius, excuser, parcant aures oculique.

Gloria nulla etenim verbis optata superbis,

Nulla petita michi. Tua me violentia adegit,

Nec loquor, ut lesi vindex Eliconis (an ille

Hoc eget auxilio tantisque armatus alumnis?),

Precipue quia, quo secum pugnare parasti,

Plumbeus est gladius, facilique retunditur ictu:

Nec velut assertor proprii cognominis arma

Musarum pro parte tuli, sed turpiter illas

Maiestate sua sacro spoliarer ausu,

Quis tacitus perferre queat? Que perlegis autem

Non tibi dicta putes, sed qui te bella movere

Compulit. Agnosco ingenium Musisque sacratum

Pectus, at externe resonant convitia lingue

In scriptis, dilecte, tuis. Illumque profecto,

Quisquis erat, mordax (nunquam tibi cognita pestis)

Invidia urebat. Sic nobilis Africa surgat,

Sic michi virgineus clause penetralia Cyrre

Rite chorus reseret faveatque supernus Apollo.

Tu tamen hoc illi nostris, carissime, verbis

Dic, precor ut, quotiens alieno invidit honori,

invideat studiis pulcro invideatque labori.

Argolicas si fama volans vulgata per urbes

Arboris Ausonie quondam, dum splenduit etas

Aurea, Saturno terris regnante, fuisset:

Ut reor, Euristeus nunquam tot ferre labores

Cogeret Alcidem, sua ditia poma draconi

Ortulus Hesperidum male custoditus haberet:

Hoc potius mandaret opus, nec vinceret aurum

Nativi dulcoris opes. Felicius omni

Es, Latium, tellure, quidem prefertilis ora

Italie, quam fulva ceres viridisque Minerva,

Purpureus quam Bachus amat. Tu frondea capris,

Florea mellificis apibus, pecorique vicissim

Pascua et irriguis late pulcerrima pratis.

Tu redolens ortis, variis scatebrosa metallis,

Arboribusque virens, silvis umbrosa vetustis,

Alitibusque ferisque frequens, venatibus apta,

Aucupioque placens, lacubus piscosa profundis,

Fluminibus distincta vagis et portubus omne

tuta latus duplicique sedens circumflua ponto,

Mirificis insignis aquis, et aprica recurvis

Vallibus, assurgensque iugis estate nivosis,

Perque hiemes medias ad littora vere benigno

Temperieque fruens, celo tranquilla sereno,

Semper odoriferis nebulas purgantibus auris

Urbibus ampla tuis atque arcibus alta tremendis,

Consilioque vigens populisque invicta superbis,

Et terra pelagoque potens, ac rite supremum

Imperium testata situ, ceu calcibus orbem

Concutias, stimulique loco pretendis Ydruntem,

Brundusiumque biceps arthois obicis undis:

At matutini qua prospicis ostia Phebi,

Flexa Crotona tegit, graiumque a stirpe Tarentum

Planta pedis; Regium zephiros a pollice frangit,

Neapolis sure medium femur occupat altum

Ianua, et extantes Tirreno in flumine Pise.

Urbs Venetum diversa tenet veterisque Ravenne

Menia et Ariminum terrarum terminus olim,

Ac salis adriaci rabiem que despicit Anchon.

Quid Mediolanum, medias quod grande medullas

Robur alit, Patavumque potens fortemque Veronam?

Quid modo te memorem, studiosa Bononia? vel quid

Te, genetrix mea cara, loquar, Florentia, quondam,

Squalida nunc populique manu lacerata furentis,

Ac nusquam iam stare valens? Quid carmine longo

Littus utrunque maris, medii quid prosequar imum

Montis utrunque latus? Series immensa! Reate

Centron habet, validoque ingens stat poplite Roma,

cunta movens rerumque caput, domus alta Tonantis

Ac sedes terrena dei, terrorque subacti

orbis et innumeris celo exequata triumphis.

Salve, bellipotens regio pacisque magistra,

Ingeniis ornata sacris conditaque dulci

Eloquio, excellens cuntas quas maximus ambit

Oceanus nulliqua satis laudata, virorum

Et legum generosa parens, michi latius ipsi

Forte alio cantanda loco! nunc obtulit arbor

Materiam fecunda brevem, quod dulcia tellus

Italia de ramis legeret non aurea poma,

Iudice certa loquor gustu; pars ultima laudum,

En glaciale pirum se se commendat abunde.

Dum memini moresque tuos faciemque benignam

Verbaque magnanimum liquido testantia pectus,

Tedia longarum et discrimina mille viarum

Commeminisse iuvat. Terris optandus et undis

Tantus amicus erat; nimio constare labore

Nec poterat. Penetramus enim peregrina furentes

Littora, nec scopulos pelagi nec monstra timemus,

Urget avaritie stimulus. Proh! quantula mortis

Premia barbaricis aurum rapuisse cavernis,

Maternoque sinu nitidos pepulisse lapillos,

Vel piper exiguum ramo legisse nigranti.

Sordet amicitie studium. Contraria longe

Mens michi: nam fido nullus par census amico,

Nullo auro pensanda fides. Tua cognita late

Fama quidem, tibi me, michi te, nec fama profecto

Nec virtus, sed fata dabant. Traxisset ad Indos

Spes tanti longinqua boni; natura pepercit

Hos michi circuitus, terrasque habitare propinquas

Nos voluit, tempusque dedit concurrere in unum.

Obfuit at rerum cumulus, nec longa videndi

Libertas et sera fuit; raptimque revellor

Ex oculis, optate, tuis, hoc prestitit autem

Presentem vidisse semel, quantum libet absens,

Ut presens videare michi, et que plurima mecum

Dulcia mellifluo gradiens simul ore serebas

Menia dum lacere, specimen miserabile, Rome

Monstrares digito meque inter singula verba

Aspiceres oculis rorantibus: «Ultima, dicens,

Hec michi labentis patrie fragmenta reservat

Sors mea, suspicioque libens; nec, sospite Paulo,

Funditus ista ruent manibus convulsa nefandis».

Letabar memorique nichil sub pectore sedit

Altius. Agnosco romani principis ingens

Propositum mentemque piam. Nunc pacta reposcens

Roma senex iuvenem rogitat: Miserere cadentis

Pollicitisque mane: celsum decet ardua rerum

Cura animum, decet eventus ex corde secundos

Urbis amare sue, casus prohibere malignos,

Sustentare manu fessam, relevare iacentem.

Non tibi, sed patrie satus es. Cui iustius armos

Subicies oneri? Que sarcina pulcrior usquam?

Nec te parva manet servatis fama ruinis,

Et quanta integre fuit olim gloria Rome

Reliquie testantur adhuc; quas longior etas

Frangere non valuit, non vis aut ira cruenti

Hostis, ab egregiis franguntur civibus. Heu, heu!

Que rabies! occurre malis, hoc scilicet unum

Est ubi te prorsus maiorum a stirpe tuorum

Degenerare velim. Vigeat mavortia virtus,

Militieque decus, nitidi sit larga metalli,

Sit ferri secura manus, perduret equorum

Iugis amor, studiumque canum culturaque silve,

Artes nobilium liceant. Prosternere turres

Immeritas, patrieque in viscera mergere dextras,

Si nescis, hostile opus est. Sed forsitan error

Huc patres tulit ille tuos, ut menia sacre

Eruerent urbis, quod se de sanguine natos

Hanibalis iactare solent; mirabile non est,

Heredum si iura tenent, quodque illa nequivit

Perficit hic aries. Tua fortia pectora mendax

Gloria non moveat. Quanquam clarissimus ille est

Artibus armorum, magnum tamen impia nomen

Equant acta ducis parque est infamia laudi.

Nota loquor, fuerit potius tibi sanguinis auctrix

Scipiadum divina domus, nova nomina sumens

Hostibus a domitis, afroque ex more, subactus

Hanibal hec domui dederit cognomina vestre.

Ergo age, tantorum vestigia fortis avorum

Ingredere et patriam supremo in tempore serva,

Ac pius annose baculus, precor, est parenti.

Mirabar quo te subitus precepsque tulisset

Impetus, ut cultos divum tibi more poetas

Semper, ob unius odium, fortasse procaci

Vulnere tentares. Potuissem parcere, si me

Non Elicona simul totum furor ille notasset.

Ceperat indignans calamum manus, ira iubebat

Aspera mordaci compescere carmina versu;

Sed trabe nodosa gravior, passusque per omnes

Subsistens, hec verba dabat: «Violenter amicum

Armor in immeritum, scelus at patiemur inultum?

Duc age, duc quo iure licet». Dum talia mecum

Ille ageret, sonuit querulo sub cardine limen:

Nuntius ante fores aderat tuus. Omine sensi

Quid veheret: te te purgas, et crimina certum

Vertis in auctorem. Frons est nitidissima vero;

Illicet agnoscoque dolum calamumque morantem

Absolvo, moxque hunc alacrem cupideque sequentem

Quo se cunque traham, detectum lesus in hostem

Dirigo, nec paucis purgata calumnia vatum est.

Ille tamen frustra tacitus michi semper abibit,

Speratumque meo nec habebit carmine nomen.

Nunc ad te redeo, quod nondum transfuga colles

Aonios fontemque colis turbamque profanam

Effugis ingenuas calcantem ac despicis artes.

Gratulor: hec via te superas attollet ad arces

Servabitque diu, populo pereunte caduco;

Concepti veniamque precor sermonis. At ille

Obstrepitor (si livor eum tam perfidus urit

Supplicium ut tacuisse putet, si tanta voluptas

Otia nostra suis studiumque lacessere verbis)

Quid struit insidias? Campo se credat aperto,

subscribat nomenque suum nec se tegat umbra

Nominis externi, propriisque occurrat in armis.

Nanque Meneciades galea mentitus Achillem

Cuspidis Hectoree cecidit non cognitus ictu.

Impia mors, quotiens oculos calamumque fatigas,

Carmen et in lacrimis, lacrimas in carmine misces?

O genus humanum et longe sors pessima vite,

Cernere carorum pallentia corpora saxis

Obruta, fundendos totiens avellere canos,

Et viduam longa traducere morte senectam!

Lumina quis morientis erit, qui condat humetque,

Si pergis sevire, ferox? Hoc seva parabant

Astra nefas? Cogar ne igitur sine fine superstes

Omnibus esse meis, nec me dolor ipse necabit?

Heu domus illustris! solitum stilus impleat actum.

Heu domus infelix exhaustaque funebre crebro!

Heu germana fides, predulcia pectora fratrum,

Heu miserande parens desertaque turba sororum,

Unde tot accipies gemitus, quis sufficit humor

Cladibus assiduis, que par querimonia damnis?

Bellica marmoree domus imperiosa Columne,

Nec celi concussa minis, nec fulmine torvi

Victa Iovis quondam, nec turbine fessa bilustri,

Urbis honos summumque decus belloque domique

Perfugiumque bonis fueras, terrorque superbis,

Nunc in frusta ruis; tacitis iuvenilia tristes

Mortibus et rapido natorum stamina fuso

Precipitant Parce. Virtus hec nota per orbem

Hunc ve tot egregii finem meruere labores?

Talia funereis iterans suspiria verbis

Fundebam, lacrimisque gene pectusque madebant.

Ecce autem celi vox e regione serena,

Incertum quibus acta viis, sic impulit aures:

«Ecce quid adversus superos et sidera frustra

Insanire iuvat? Iuvenes mors equa senesque

Demetit et nullus mortalia temperat ordo,

Eternis, vesane paras vim legibus. An tu

Hactenus indomite nescis ut ferea Parce

Arbitrio nent pensa suo scinduntque trahuntque,

Nec modus aut requies? Miles, cui gloria cordi est,

Fida sub extremo non deserit arma periclo.

Nauta gubernaclum stringit rapiente procella

Intrepidusque videt sparsos super equora remos,

Et prius hunc pelagi quam terreat, opprimet unda.

Sunt qui conspecto tergum dent turpiter hosti,

Sunt quos surgentis murmur leve subruat austri

Et nova tempestas et sibila prima rudentum.

Hi propius discrimen habent; ignava paventem.

Mors fortem generosa manet. Tu pauca tremiscis

Spicula fortune viteque in fluctibus alnum

Deseris exiguo pavefactus turbine ponti?

Et gemitum facis arma, miser? Quid profuit ergo

Lectio, quid studium? Nunquam tranquilla magistrum

Unda probat, nec militie pax lenta peritum.

In dubiis, ars certa patet, turpissimus error

Ille hominum: peritura velut mansura tenetis.

Hinc dolor amissis inconsolabis imo

Corda oritur laceratque animum; stat gratia nulla

Preteriti, subeunt cuntarum oblivia rerum

Illicet et magna est iniuria finis habendi

Quod satis est habuisse semel. Condiscite eodem

Reddere depositum cupidi quo sumere vultu.

Et quoniam non certe dies, estote parati.

Semper ad imperium domine sua iura petentis.

Intranti monstrata via est, hoc tristia calle

Multa quidem invenies, hoc dulcia pauca videbis

Incertus placida laturus fronte viator.

Quicquid erit, quod fata parent, hec verba parentem

Nascenti dixisse puta. Natura profecto

Omnibus hec loquitur: «Quicquid dulcescit amaro

Fine perit, fugit omne bonum quo vestra furit mens,

Proque brevi longus seguitur dulcedine meror.

Paupertas concludit opes, natosque senectus

Orba gemit, fidos mors dividit invida fratres,

Nec minus unanimes subito disiungit amicos.

Dum latus illa placens acies cingebat utrunque,

Fortunate diu, dum mutua verba benignis

Frontibus hinc illinc et pura mente sonabant,

Nonne tibi interdum proprie fuit obvia sortis

Conditio et tecum comitatus ut iste supremo

Mox gemitu solvendus erit? Cui proxima, queso,

Cui brevis hec promissa dies? Quem vespera pallens

Spirantem, presens quem tandem protinus hora

Integra et insidiis mortis caritura videbit?

Sumite letitiam semper fugientis amici,

Et fratres natique alio spectentur ituri.

Dumque licet celerate frui, neu perdite tempus

Quod volat et rapitur, vobis presentia sordent,

Amissas lugetis opes et sors sua nulli

Ante placet, quam subtrahitur; mors vestra repente

Iudicia alternat; quem fastiditis, ab urna

Suspicitis, quia nulla regit constantia mentes

Haud unquam presente satis gaudetis amico.

Perstrepit assidue mestis ululatibus aer,

Ante oculos vestros tremulo tot pallida cantu

Funera pretereunt nec dissimulare potestis.

Nanque hoc prima dies, qua lucis limina nudi

Cum gemitu intrastis, si mens hinc firma fuisset

Venturique capax, monuit, primamque sequentes

Haud dubiam fecere fidem; sed vaste voluptas

Alligat et vite nunquam satianda cupido:

Atque ideo in finem heretis lacrimasque pudendas

Spargitis amplexi medicorum colla manusque,

Quodque diu fecistis iter complere timetis.

Ut vestros, sic alterius muliebriter autem

Fletis ad eventus, quia nulla exempla profundis

Insedere locis, animum spes blanda fefellit,

Nescio quid segnes agitis, dum tempora currunt,

Nec veterum meministis enim et presentia lenti

Spernitis et nunquam venientia cernitis ante,

Usque sub extremum pueri. Sed publico mitto.

Quid quereris? Calcata via est: aut vertere retro

Si licet, atque hominis (sed non licet) exue formam

Aut bonus equanimi fer quelibet obvia fronte

Quisquis ita longum ingreditur feret aspera multa:

Nunc cenum, nunc pulvis erit, nunc ventus et unda

Nunc calor immodicus, glacies nunc horrida nixque,

Nunc limosa palus, montis nunc saxe prealti.

Omnia sunt patienda viro, quia vita laborum

Hec patria est, fesso ve quies manet ultima busto.

Quocumque in toto tua lumina flexeris orbe,

Aspicies parium vestigia crebra malorum

Tu gemis in propriis, potius communia defle

Et totum mortale genus. Neu multa graveris,

Vilia neu spernas. Paucis generosa sequamur.

Nunc redit in mentem, quas gens Cornelia summis

Clara viris, quas Emilii sensere ruinas,

Ut geminos fratres post tot modo prospera bella,

Hunc ferro, hunc facibus mors circumvenit, ut almum

Scipiadem exilio rapuit, sed fraude nepotem

Coniugis infide; finxit que crimina Remo,

Menia cognato iam tum sparsura cruore,

Abdidit ut rapidi corpusque animamque Quirini,

Utque ferum subito percussit fulmine Tullum,

Ut brutum sontemque simul collisit Aruntem,

Obtulit ut Decios gladiis hostilibus ultro,

Sabinum Chereamque suo rigidumque Catonem

Marcellumque dolis, Regulum vigilando peremit;

Eripuitque animam mixtam cum sanguine Sille,

Discerpsit Marium ferro, Bebiumque cruentis

Unguibus, Antonii mensas cervice nefandas,

Fedavit trunci Ciceronis sanguine rostra,

Extinguens Itale duo maxima lumina lingue,

Transfixit Crassum medicatis mille sagittis

Et serum optato implevit rutilante metallo;

Calce sub ardenti Catulum, tellure profunda

Curtion Albinum lapidoso immersit acervo,

Sparsit Pompeios, Fabios contraxit in unum

Insidiosa locum; quo fulmine contigit aras

Cesareas stravitque domum que straverat omnes.

Ac ne sola putes exempla domestica mortis,

Hec eadem reges solio furiosa superbo

Depulit, hec populos momento temporis hausit,

Ilion hec ingens, hec ipsa fidele Seguntum

Funditus atque tuas, Numantia, diruit arces,

Et te, Byrsa potens, et te, speciosa Corinthus.

Hec te inhumano demersit sanguine Cyrum,

In flammis Alcibiadem, Xantippon in undis,

Pyrrum feminei contrivit pondere saxi,

Carcere Miltiadem et longo squalora peredit

Hanibalem Pontique ducem Macedumque veneno

Vicit Alexandrum, Socrati nec cruda pepercit,

Euripidem canibus lacerandum prebuit illa;

Eschylon ex alto misse testudinis ictu;

Illa animi merore sacrum confecit Homerum,

Contra letitia Sophoclem consumpsit inani.

Simodo suspicio est de tantis digna poetis,

Pyndaricam somno, risu Philemonis inepto

Expulit hinc animam fragili statione sedentem.

Nomina deficient: laqueis hunc nexuit atris,

Hunc cruce suffixit, hunc liquit in axe rotarum,

Obruit hunc nivis immodica sub mole rigentum,

Hunc rupis tectique gravi sub strage vetusti.

Illum precipitem scopulo deiecit ab alto,

Hunc herbe tactu, fungique hunc abstulit esu,

Hunc capite alliso et sparso violenta cerebro,

Hunc anime solitos precludens ore meatus,

Hunc quoque vermiculi facili sine sanguine morsu,

Hunc avium rostris cupidis, hunc piscibus escam

Misit et hunc sevo laniavit dente ferarum,

Hunc estu tristique fame duroque labore,

Hunc requie nimioque cibo distendit, anhela

Hunc Venere exhaustum fedo liquefecit in actu,

Hunc senio carieque diu lassavit inerti,

Febribus hunc rapidis morboque subegit acuto,

Sed quid ego mortes hominum vel regna vel urbes

Persequor et lato prostratas turbina gentes,

Cum mundi peritura suo sit tempore moles?

Terra simul pelagusque ruent celumque chaosque:

Singula flere vacat? Solatia magna perire

Cum toto periterque rapi. Properare videntes

Omnia ad occasum, corpuscula vestra putatis

Hic stabiles habitura domos? Si iura revolvas

Mortis et imperium quod dura exercet in omnes,

Equius hanc patiare tuam tetigisse Columnam:

Que si perpetua firmam se mole teneret,

Invidiosa nimis poterat fortasse videri.

Creverat usque adeo, Deus hanc moderatur ab alto,

Et latera extenuat, sed enim solidissima perstant

Fundamenta solo et rutilans micat ethere vertex.

Quid mirum, si celsa petunt ex more procelle,

Ventus agit nimbos, ferit alta cacumina fulmen?

Ima silent habitatque quies in valle reposta,

Mitior haud parvis tamen est mors, notius alta

Verberat et longe spectantia lumina turbat.

Tu sibi da veniam, si post celestia terris,

Postque Deum stat dura homini flectique recusat.

Quanquam o si tandem incipiat sine nubibus alma

Lux caligantes oculos vel sera ferire!

Morte nichil melius, vita nil peius iniqua.

Optima mors, hominum requies eterna bonorum,

Tu servile iugum, domino nolente, relaxas,

Victorumque graves adimis cervice cathenas,

Exiliumque levas et carceris ostia frangis.

Eripis indignis, iustis bona partibus equas.

Nil agis imperio, prece nil precio ve minis ve

Atque immota manes, nulla exorabilis arte.

A primo prefixa die, tu cunta quieto

Ferre iubes animo, promisso fine laborum

Te sine supplicium vita est carcerque perennis,

Sic meritam ingrate lacerant sine fine querele;

Vel miseris invisa venis, factura beatos».

Auribus hec audita meis lenire dolorem

Vox aliquantisper visa est: tum lumina tollens

Virgineos audire choros et cernere cepi.

Nomina nota novem, vultusque et verba notanti

Visa loquens Eratho: reverenter in ora puelle

Versus, ut hos monitus, illa dictante, liceret

Membranis mandare precor: «Nil egimus, inquit,

Calliope nisi nostra sonet cantuque decoret

Inventum de more meum. Tum blanda sororem

Arripuit dextra, post hec concorditer ambe

Exactum carmenque sequens cecinere morasque

Inter verba breves calamo cuntante dedere.

Dumque canunt scripsi, sed que communia nobis

Hactenus audisti, nunc, quod te respicit, audi.

In primis vitanda tibi est spectantis ab astris

Ira Dei, ne forte suum damnare puteris

Iudicium, cui vita hominum morsque optima cure est.

Te quoque, quicquid ages, romani proxima cernent

Lumina pontificis, cuius, michi crede, caveto

Vultus nube tui frontem turbare serenam.

Nulli maior inest clementia, nomen ab ipsis

Dignum rebus habet; qualem tibi viderit, oris

Induet ipse habitum; teque illacrimante tenere

Non poterit lacrimas: igitur moderare dolorem,

Humentes absterge oculos, mitissimus ille

Nequa tui sentire queat vestigia luctus,

Consilio illius (quis enim consultior alter?)

Affectus committe tuos et verba tenaci

Corde loca, monitusque sacros; namque ille docebit

Ut miser hic, quem iure regit, cui presidet, orbis

Est gemitus mortisque domus, nec mortis ad ictum

Flere virum deceat, memorem quo pergit et unde.

Quin et grandevum forti pietate parentem,

Surgentemque nova carum probitate nepotem

Concussamque domum et mestos solabere fratres.

unus es exemplum multis, quos vulnere tristi

Ter pupugit fortuna nocens: tria damna tuorum,

Ter sparsi cineres atque ossa tepentibus urnis,

Alter et alterius vestigia nuntius urgens

Pestifer; ex nutu pendebunt omnia vultus

Ista tui; si flere vetas, non flebitur usquam;

Si fles, cuntorum laxabis frena dolori,

Extorquenda etiam mala gaudia fortiter hosti,

invidia calcanda lues, te sospite nondum

Sentiat indomitam mundus cecidisse Columnam.

Adde quod in toto late iam nosceris orbe,

Nec genus egregium, nec te tua clara latere

Vita sinit mundusque tuo qui cardine pendet

Et que non alio iam Roma superbit alumno.

Nunc mores animumque notant, status altior omnes

In te nempe oculos atque ora loquacia vertit.

Multorum dominus, multorum servus, iniquo

Subditus imperio lingue popularis, in altum,

Dum tonat, assurge et nomen servare labora.

Magnus enim labor est, magne custodia fame;

Ergo tue fratrumque simul succurre saluti

Ingressosque viam vite celumque petentes

Ne gemitu impedias; nam si mala plurima circum

Et dubios casus inter quos degimus omnes

Mortales quocunque gradu fortuna locarit,

Si tumidos fluctus varioque agitata tumultu

Equora pervideas, fortasse fatebere portum

In sola iam morte situm. Vel fratribus ergo

Invidus es, tuta tandem statione receptis,

Vel tua damna gemis: primum pietate, secundum

Ingentis virtute animi et ratione vetaris.

Restat ut arescant lacrime neu flebilis ordo

Fatorum occurrat, quoniam prius ultima dona

Mors rapuit, tulit ille suum: nascentibus una est

Conditio, non una dies adiecta tributi.

Computat hec annos, celeres nec preterit horas,

Non differt, non anticipat, stat terminus evi,

Quem fixit natura parens, hic ultimus, ille

Primus obit, sed uterque suum tenet ordine tempus.

Nec tamen a puero multum distare senectus

Sera potest spatioque brevi distinguitur etas

Quantalibet. Iuvenes abierunt, scilicet illis

Expediebat enim, forsan tibi. Nescia rerum

Mens hominis semperque metu suspensa futuri

Quid iuvet aut noceat caligine cernit opaca.

Quid modo solicito multum sermone fatiger,

Ut similes casus referam tibi, vel quid acerbo

Commemorem fratres divulsos funere? Pauci

Ad senium venere simul: memor ergo decori,

Parce, precor, lacrimis, oculosque animumque serena.

Stultum flere diu breve et irreparabile damnum:

Irreditura cupis, nil possunt verba precesque,

Nil surdis ingesta iuvant convitia fatis.

Interea trepidi dum circumvolvimur, ecce

Finis erit flendi, desiderium ve quiescet

Quo modo torquemur? Volucri namque ocior aura

Fausta dies properat, qua commigrare coacti,

Premissos fratres et pignora cara sequemur.

Nuper ab etherei, qui temperat astra, tonantis

Missus habente vices, dulcem claramque revisi

Parthenopen celerante gradu, res inde trahebat

Ardua nec dubii fortuna incerta laboris.

Hinc reditus urgebat amor. Vix limine noto

Constiteram, tepuere animi, fractusque videndi

Impetus, erepto celum spectare videbar

Sole gemens: sicule modo sol pulcerrimus aule

Exciderat solio, quo cum lux clausa sepulcro

Et sine quo viduo nox est quasi publica regno.

Nobilium lacrime, populi miseranda dolentis

Murmura, et effigies lacere mestissima terre,

Singula torquebant, quod adhuc stant menia, verum

Non ea Neapolis, quam, quartus volvitur annus,

Ausonias inter florentem vidimus urbes:

Trunca caput, spoliata latus, belloque valentes

Exarmata manus; quot subruit hora paratus!

Quid valet unus homo, quid mors vehit una malorum!

His ergo concussus, singultibus omnia crebris,

Ut michi conspicue patuerunt coniugis aures,

Interrupta loquens, breviter commissa peregi.

Questa parum magni mecum de morte mariti,

Cetera consilio procerum dum credita differt,

Expectare iubet; sed, ne michi tempus inane

Difflueret segnisque sopor consumeret horas,

Dum libros mens lassa fugit calamumque recusat,

Per loca nobilibus multum celebrata poetis

Ire vagus statuo; comitum chorus omnia circum

Norat, et ardebat studio michi quisque placendi.

Proxima fatiloque domus est habitata Sibille,

Sulphureoque gravis moles impendet Averno

Fessa evo, metuenda situ. Centum ostia vocum

Vatis apollinee, partim sub strage ruine

Sparsa iacent, partim solido se limine servant.

Muta tamen, siluere dei, siluitque sacerdos,

Unus enim celo et terre Deus omnia fatur.

Tecta colunt volucresque varie, lacus ipse nigranti

Fervet aqua, cernas piceo sub gurgite fuscos

Ludere pisciculos, vicinaque Tartara signat

Tristis odor, faciesque loci. Mons pervius imos

Inde petit manes et nomine barbarus et re,

Si comperta ferunt. Ego nam procul atria Ditis

Contentus vidisse fui, irremeabile limen.

Preter enim quod fama vetus, quod carmina terrent,

Huc rudis agricola timet, huc accedere pastor,

Nauta nec equorea sitiens telluris ab unda

Hoc audet calcare solum. Vicinia narrat

Nescio quos, auri stimulante cupidine, nuper

(Quod curvis sine fine putant latitare cavernis),

Irreducem temptasse aditum votoque potitos

Forsitan atque atre tentos dulcedine vallis,

Erratis seu forte viis, seu compede mortis,

Infernum coluisse larem civesque manere

Tartareos. Sed visa sequor. Stant ordine colles

Undique contiguo fontesque tepentibus undis

Antra rigant rorantque salubri aspergine campi.

Circumfusa quatit Tirrenus littora pontus,

Qui, quotiens tumuit, salso tenet omnia fluctu,

Ruraque lacumque simul; revomit quas sorbuit ultro

Germano Neptunus aquas. Pars altera montis

Despiciens Acheronta videt, pedibusque sub ipsis

Ipse ego supremo de vertice tristia vidi

Stagna, nec horrifici deerat nisi cimba Charonis,

Ut verum legisse rear: nam cetera prorsus

Conveniunt. Styx alta latet, rexque impius Orci,

Portitor annoso fessus temone quiescit

Interiore loco; siquidem iam novimus omnes

Illud iter transire vado, nec flectere contum

Est opus, aut tenui suspendere carbasa malo.

Id sibi quisque pedes. Sed ne sermone fatigem

Lumina cara michi, quicquid spectare licebat

Aspexi, vixque ulla dies transiverat evo

Letior aut tam leta meo vix ulla redibit,

Tam niveo signanda michi et memoranda lapillo.

Nam preter que multa libens avidusque notavi,

Paucaque iam vacue mediocria nomina Cirre,

Hoc primum michi blanda die contraxerat una

Illustres fortuna duos, par nobile vatum,

Quo dextrum levumque latus vallante, Maronis

Egregios hac aure sonos, hac nempe videbar

Meonios captare modos. Iam nomina queris

Et genus et patriam: Barilidos ille Iohannes,

Quem primum capuana virum tulit inclita gestis,

Pyeridum armatus Latio iam solus amicus,

Solus honor patrie, postquam mors invida regem

Abstulit hinc siculum celoque invexit egenti:

Hic autem Barbatus erat, cui pectus et ora

Nectare castalio redolent, laurumque meretur,

Sed decus emeritum voto trahit ille modesto.

Musarum tamen interea gratissimus hospes

Atque meus, quotiens Capuam Terrasque Laboris

Imperiosa iubet mea me fortuna videre.

Sulmo sibi patria est, atque is, michi crede, Pelignis

Naso secundus adest. Igitur sic multa serentes

Tres vario sermone diem transegimus unum.

At minime mirum, si dum Phebea loquendo

Templa subimus, ades, quartumque loquentibus offers.

Blanditiis precibusque meum convellere pectus

Tentarant multisque viis, ut sistere tandem

Errores vellem ipse meos secumque manerem,

Sed quoniam instabilis proprio circumferor astro

Et requiem michi fata negant, tu posceris unus.

Forte tuum, memini, meritis super ethera nomen

Laudibus extuleram: stupet percussus uterque

Vate novo nomenque iubent iterare; quid ultra?

Ut sibi te socium tribuam, per dulce vetuste

Nomen amicitie perque omnia cara requirunt

Pollicitique: summus honos et premia larga

Te maneant, tenuisque labor; nec cura perennis,

Paupertas nec dura senem, nec vox puerorum

Garrula sollicite frangent nec tedia vite.

Ocia leta trahes illis comitantibus, ac te

Restituisse tibi saltem sub fine licebit.

Sunt quorum promissa fidem mereantur opimam:

Magna volunt, maiora valent et nomine tecum

Conveniunt studioque pari; qui pectora nexus

Alligat ignotosque procul connectit amicos.

Aude, age; nam si fama iuvat, tibi clarior illa

Est nusquam, si grata quies tranquillior orbe

Nulla patet nostro, si libertatis amore

Tangeris aut census, illic tua sera reservant

Fata tibi quodcumque cupis. Non ardua busti

Cura animum si forte movet, cui gratius ore

Membra dabis quam que vatis tegit ossa supremi,

Concivisque tui? Solamen dulce, quod ingens

Hec iuga Virgilius, Plinius tenet illa secundus:

Tu medius iacuisse times? Hoc Mantua colle,

Hoc Verona sedet: patria est. Non hortor Hiberum,

Non Indum visurus eas peregrinus Hydaspem,

Italico (ne temne) solo celoque frueris,

Italicas potabis aquas; non astrifer Athlas

Ethereo nec calle tumens superandus Olimpus,

Non Erimanthee Nemeeque pericula silve,

Lernee nec monstra tibi tentanda paludis,

Nec mare Carpatium nec littora Syrtis inique,

Sed Padus estivis solito nunc mitior undis,

Frondifer inde iugis sacer Apenninus apricis

Transvehet et campo incolumem te reddet etrusco

Sexta dies, postquam patrio discesseris arvo.

Hinc humiles colles et amenas collibus urbes

Transiliens, Romam spatio vix quinque dierum

Intrabis, Tybrimque inhians et sancta videbis

Limina, que tali ingenio vidisse dacebat

Iam pridem, mundique caput spectasse propinquum.

Inde brevis tractus campana per arva diebus

Quatuor optatum expectantibus addet amicis.

Heu propera, victure tibi et moriture, meoque

Utere consilio, versus relegens alienos.

Namque fatebor enim: dum te Galathea tenebit,

Nec spes libertatis erit, nec cura peculi.

Dulcis amice, vale. Tua si michi semper imago

It presens mecumque sedet mecumque quiescit,

Redde vices: non atra palus Acherontis opaci,

Turbida somnifero dirimat nec gurgite Lethe

Omnipotens quos iunxit amor. Nunc corpore paulum

Distrahimur, sic fata iubent, sic velle necesse est.

Tu Capuam tergo Capreasque a pectore semper,

Puteolos dextra et phrygii tibicinis ossa,

At leva Silerimque procul bifidumque Vesevum

Aspicis, equoreo resonantia littora fluctu,

Meniaque ampla tenens, quibus est a virgine nomen,

Urbibus atque ubi iam fuerat gens una duabus,

Nunc gentes una urbe due, populusque biformis.

Hic sine me remanes, immo mecum omnibus horis

Omnibus atque locis: sed enim me dextera regis

Ripa Padi, levumque patris latus Apennini

Arvaque pontifrago circum contermina Parme

Nunc reducem expectant Planeque umbracula Silve.

Namque ibi Pyerius gelidum me contigit ardor,

Africa nostra michi longum intermissa iacebat.

Excivit locus ingenium, lapsumque repente

Restituit calamum, memini; me nulla profecto

Ingratum factura dies. Stat colle virenti

Silva ingens, Planeque tenet, licet ardua, nomen.

Hic solem procul aerias avertere fagos

Ac teneras variare solum concorditer herbas

Mensibus estivis videas, hic brachia Cancri

Temperat unda recens atque ora iubamque Leonis

Dulces vicinis feriunt ex montibus aure.

Impendent iuga celsa super celumque lacessunt,

Gallia sub pedibus iacet Itala tota sedenti:

Contra autem Hesperie cernuntur terminus Alpes.

Mille nemus volucrum species ac mille ferarum

Circumeunt habitantque sacrum, gelidusque per umbram

Fons ruit: irriguo pubescunt gramina flexu.

Floreus in medio thorus est, quem cespite nullo

Erexit manus artificis, sed amica poetis

Ipsa suis natura locum meditata creavit.

Hic avium cantus fontis cum murmure blandos

Conciliant somnos: gratum parat herba cubile,

Fronde tegunt rami, mons flamina submovet Austri.

Horridus hunc metuit pedibus violare subulcus,

Rusticus hunc rastris, digitoque hunc signat et alto

Silvarum trepidus veneratur ab aggere custos:

Intus odor mirus statioque simillima Campis

Elysiis profugisque domus placidissima Musis.

Deferor huc solus furtim sociosque fefelli

Tunc, cum prima michi que strinxit tempora laurus

Aruerat nondum; flexum vix Cynthia callem,

Postquam Roma novum tulit ad Capitolia vatem,

Transierat, pompaque tumens fortasse recenti

Nescio quid tacita insolitum sub mente movebam.

Obstupui rediitque vage vetus Africa menti:

Cetera reiciens, operi mea dextra relicto

Redditur: inde loco locus hic michi carior omni.

Hunc revidere velim cepti michi conscius alti

Extremamque manum longo imposuisse labori,

Quem traxit fortuna diu. Si dextra favebunt

Sidera, tum tandem incipiet secura vagari

Africa per Latium studio redimita supremo

Scipiadesque meus. Quod si vivacior annos

Parca trahit, quid mens agitet fortasse requires.

Hoc unum tibi subtrahimus, sed amare laborem

Propositum et segnes a limine pellere somnos.

Si tua per longam saltem semel, invide, vitam

Limina virgineis essent calcata choreis,

Cirreas si quando dapes fontisque sonori

Pocula gustasses, poterant mea carmina limam

Equo animo tolerare tuam. Nunc, censor inepte,

Quid tibi cum Musis? quid mecum? Claudicet omnis

Versus enim quanquam, te iudice, tutus abibo:

Ethera conscendam, numquam tibi, cece, videbor.

Quid tibi cum Musis? quid mecum? Sidera nostros

Spectarunt ortus toto distantia celo.

Dat Saturnus opes amplas tibi, pectus avarum,

Ac tardum ingenium gelidumque et molle cerebrum.

Quid tibi cum Musis? quid mecum? Census honestus

Contentusque animus modicis et nulla cupido.

Est michi Musarum studium, mens semper in actu,

Has melior largitur opes Cyllenius ardens.

Quid tibi cum Musis? quid mecum? Publica fama est

Edictis te Vergilium comitesque pudendis

Exclusisse domo, metuunt ea nomina servi;

Quosque, ais, urbe Plato pepulit, nos pellimus aula.

Quid tibi cum Musis? quid mecum? Pellere porro

Non opus: abfuerant semper limenque superbum

Horruerant; frustra precibus (michi crede) vocares

Tendentes alio melioraque claustra sequentes.

Quid tibi cum Musis? quid mecum? Parce poetis,

Exulibus iam parce tuis, sacrisque prophanum

Pyeriis averte caput linguamque coerce,

Ignotis ne ceca viis calcaribus acta

Corruat invidie. Si fercula pinguia ventri

Dulce merum mollisque thorus contingat inerti,

Si tibi turgentes auro Rannusia fiscos

Aggeret, argenti montes superaddat et eris,

India si talamos crustis circundet eburnis

Et premat Oceanus spoliis te nobilis alge,

Imbellesque manus illustret iaspide crebra,

Nulla tuos hedere constringant brachia truncos,

Non segetem mirtus, non delphica laurus obumbret.

At ficus oleasque tibi vinetaque tellus

Sufficiat largoque fluat vindemia Bacho.

Vinitor ipse nichil fessus, nil poscat arator:

Sic cumulent omnes tua gaudia; nullus egenti

Sit locus atque fores inopi claudantur amico.

Solus hians felixque tibi nullisque gravatus

Hospitibus, numeres gazas obsessus ab illis,

Semper crescentis sitiens speculator acervi.

Pone modum verbis, crasse te redde quieti,

Vel nostros damnare ferox iam desine versus,

Vel dictum ratione proba. Si displicet auctor,

Illa placebit enim. Sed quid rationis ad hostem

De ratione loquor? Quin desine, censor inepte,

Et duo sub memori proverbia pectore versa:

Artem quisque suam doceat: sus nulla Minervam.

Si quid agam queris, quod gens humana: laboro.

Quid mediter? Requiem. Que spes michi? Nulla quietis.

Qua vager? Hac illac. Quo pergam? Tramite recto

Ad mortem festinus eo. Qua mente? Profecto

Intrepida promptaque gravi de carcere solvi.

Qui comites? Mortale genus. Que meta? Sepulcrum.

Proxima que? Celum, vel, si prohibemur, abyssus.

Hunc tamen, hunc, superi, casum prohibete precamur.

Nunc ubi sim? — Parme. — Que sit mea tota dieta?

Ortulus aut templum, nisi me nemus extrahat urbe.

Quis victus? — Solitus, licet indulgentior ambas

Det fortuna manus gremioque invitet aperto.

Que frons? — Clara minus. — Que prima in pectore cura?

Africa. — Quod studium? — Vehemens. — Quis fructus? — Inanis

Gloria: nam solidam virtus vel sola meretur.

Cura secunda domus michi par, quam marmore raro

(Sepe tuos operi questus procul abfore montes

Aut Athesim rectis non huc descendere ripis)

Exorno coleremque magis, sed carmine Flacci

Terreor ac busti admoneor cogorque supreme

Interdum meminisse domus et parcere saxis

Inque usus servare alios; tunc impetus ille

Et cepti lentescit amor, tunc tecta perosus

In silvis habitare velim. Tenuissima forte

Effugiensque oculos emersit rimula muro?

Hanc animadvertens, operum culpare magistros

Aggredior, multisque rudem sermonibus artem.

Respondent non arte hominum consistere terram,

Quam tantum curvaret onus, modo iacta parumper

Fundamenta novis subsidere molibus, atqui

Nil penitus firmum, nil immortale per evum

Mortales fecisse manus, ea menia vite

In longum satis esse mee viteque nepotum.

Dirigui. Mox ipse michi: «Ni rusticus auctor

Temnitur, hi verum memorant. Quin cassa caduci

Fundamenta tui circumspice corporis amens:

Eripe te in tutum nunc dum licet, omnia nec sint

Te semper potiora tibi: domus ista manebit,

Corruet hoc corpus, sedem vacuabis utramque».

Talibus increpitus silui, pudor obstitit unus

Desereret ne cepta metus; nam machina pendens

Pretereuntis erat digito monstranda popelli.

Ergo opus insistens celero, tamen omnia discors

Mens variat, nunc tecta placent angusta Catonis

Quantus et ingenti Curio fuit ortulus olim,

Quantus Epycuro, coeunt exempla, senexque

Virgilianus adest, quem se sub turribus altis

Ebalie vidisse refert; nunc emula celo

Menia Romulidum, tacturaque culmina nimbos

Urbe semiramia meditor, modus omnis agelli

Sordet et immensis vaga mens anfractibus errat,

Arvaque fluminibus distinguit, montibus amnes,

Ruraque circumdat pelago, redit inde modesti

Miratrix luxusque odio flammata superbi.

Iugiter ista michi de me certamina surgunt,

Hac me multivolum pectus sub nube volutat,

Hos inter fluctus mens est, sed vulgus ineptum

Absque gubernaclo maioribus errat in undis.

Id sibi solamen, proprias amat ipsa procellas,

Naufragium populare videns, tandem omnia librans,

Rideo me simul atque alios et quidquid in orbe est.

Est michi cum nymphis bellum de finibus ingens

Auditum fortasse tibi: mons horridus auras

Excipit ac nimbos, et in ethera cornibus exit;

Ima tenent fontes, nympharum nobile regnum.

Sorgia surgit ibi, querulis placidissimus undis,

Et gelida predulcis aqua; spectabile monstrum

Alveus ut virides vitreo tegit amne smaragdos.

Hic michi saxose rigidus telluris agellus

Contigit: hinc lites, hinc semina prima duelli.

Namque ego, quod profugis sedes erat apta Camenis,

Concives hic esse meas, mecumque tumultus,

Insulsique dedi convicia temnere vulgi.

Contra ille: indignum facinus graviterque ferendum,

Exulibus sua iura dari, novus advena toto

Orbe quod expulsas aliene intruderet arci,

Atque novem preferret anus quod mille puellis.

Iam michi facta manu nitido brevis area fundo

Stabat et advecto ridebat gramine pratum.

Nympharum interea rapidum de rupibus agmen

Prosilit ac fragilis valido molimene cepti

Fundamenta ruit: fugimus scopulumque propinquum

Prendimus et saxo trepidi speculamur ab alto

Presidioque loci fruimur, nec tempore longo

Congredimur, patulisque iterum nos credimus arvis;

Sic puduit fugisse semel. Transiverat orbem

Delius obliquum iamque altera venerat estas:

Humida pyerio passim insultare labori

Agmina conspicio nostrisque habitare sub antris.

Quid facerem? Indignor, sed quanam fata gubernant

Consilium curasque fide, quo vana retorquent

Orsa hominum? Dum multa paro, dum bella retento,

Forte peregrinas longum vagus ire per oras

Cogor et inceptum Clausa sub valle relinquens,

Attonitas comites post secula multa reduxi

In Latium celseque super Capitolia Rome

Sextus ab his annus agitur. Quid multa? Redimus

Per mare iam totiens mensum totiensque remensum,

Perque nimis notas Alpes. Rapit omnia mundo

Prorsus avara dies, et sensim labilis etas:

Dum rus nempe silens et opaca revisimus antra,

Mira loci facies, operis vestigia nusquam,

Omnia calcabant hostes sparsusque iacebat

Agger et undivagis prestabat piscibus aulam.

Rursus in ambigui redeo discrimina belli,

Et dabat arma dolor, vires cumulaverat ira:

Conveniunt duri agricole, pastoria nec non

Exiguo conducta cohors, succinctus et alte

Piscator madidus posito michi militat hamo.

Volvimus ingentes scopulos ac viscera matris

Carpimus omnigene et squalentia vellimus ossa

Paulatim et ferro montem tenuamus adunco.

Pellimus his tota nymphas regione subactas,

Erigimusque sacris mansura palatia Musis

Fluminis in ripa, preterlabendo vicissim

Hinc sua damna gement, hinc gaudia nostra videbunt,

Nil aliud nisi forte minas et murmur inane.

Exitus hic tantorum operum, neve omnia nobis

Attribuam, manifesta Canis, manifesta Leonis

Sensimus auxilia, Phebi peperere favorem.

Ille pelam nostris movit pro partibus arma

Atque arcum pharetramque levem estiferasque sagittas,

Pugnavitque die medio, iuvitque superne

Per noctem obsequiosa soror velut emula fratris,

Addidit ac luci spatium tenebrasque repressit.

Sentio propositum tamen hinc fraudemque latentem:

Dum glaciem nimbosa ferant ventosque nivesque

Sidera et undantem dum verset Aquarius urnam

Expectant, tunc incauto michi multa minantur,

Tum specus hoc vastum rapido vomet ore fluentum,

Gurgitibus miris properans succurrere victis.

Omnia sunt provisa michi; iam parte revulsa

Rupis et aggestis vicino e litore saxis

Hibernum prestruxit iter mea lecta iuventus.

Nec nos aut fracto veniens Padus aggere multum

Terreat aut rupti contemptor pontis Araxes.

Iam victor, iam pace fruens, tutusque futuri

Pannosas comites vix serum in flumine puro

Exposui, lavique vadis: hic sepe precanti

Antiquos renovare modos, contingere lauros,

Nectere serta manu, sacras spectare choreas

Permissum, sileat quamquam indignatus Apollo

Cirraque muta iugo iam pridem subsit hiberno.

His ego non plausum ventosaque festa theatri,

Nec murmur turbe varium, sed rara bonorum

Pectora pollicitus, merentia corda levavi

Hospitio mensaque fovens castoque cubili.

Iamque Elicon collisque biceps, iamque ungue caballi

Fons oriens, vatumque virens iam silva videri

Incipit et miseris melior fortuna reverti.

Hec age visurus propera, per siqua quietis

Cura tibi, cernes bellis hec otia quantum

Urbanis preferre velis, neu dura timeto

Fercula et horridulis inculta cubilia culmis

Regibus alternare vices gratissima res est,

Fastiditur idem semper, variata voluptas

Blandior est aliumque refert dilata saporem.

Adde quod et lautas epulas et vina Rubenti

Monte vel ardenti dudum transvecta Vesevo,

Argentumque nitens, gregis ac preciosa Britanni

Vellera, adorato demersas murice vestes

Ferre brevi potes ipse via. Da cetera nobis:

Herba thorum, ramis tectum viridantibus arbor,

At citharam Philomena feret, quam nulla libido

Flexit adhuc, tremulo permulcens gutture silvas,

Innuba virgineo canit, et non sibilat anno.

Nos tibi multiloquos, si fert ea cura, libellos,

Musarumque choros, domitisque insistere nymphis,

Nos tibi pampineos colles gravidosque racemos,

Denique mellifluas ficus undamque recentem

Gurgite de medio offerimus, cantusque volucrum

Innumeros montisque sinus curvosque recessus

Et nemorum gelidas udis in vallibus umbras.

Est puer hic nobis letis demissus ab astris,

Atque Mose ad ripam genitus tenerisque sub annis

Altus aquis Secane; Rodani nunc hospes ad undam.

Acceptus Musis, digito doctissimus omnes

Organicos miscere modos curasque nocentes

Pellere pectoribus, silvasque impellere cantu,

Sistere precipites pluvias, compescere ventos.

Hunc ego post patrios amnes, ut amena vicissim

Flumina nostra bibat, Athesimque Padumque parentem

Hortor, et Ausonia, duce me, respiret in ora:

Pollicitis precibusque animum flexisse videbar;

Spes titubat maiore minor; postquam attigit aulas

Pontificum, celebrat quos cardine Roma corusco,

Consilii subsedit inops, quo tramite vergat,

Hereat has inter gazas aurique nitorem,

Nos ne fidemque sequi nostram velit; inde nivalem

Horret et aeriam saxosi verticis Alpem

Ac putat Italiam toto distare profundo.

Hinc requies promissa trahit terrasque videndi

Famosas impellit amor; iuvenilia quorsum

Consilia evadant, dubium. Tibi funditus ipse

Persuade, nil hoc animi modulante tumultus

Iuris habere sui. Pax est, ubi iusserit ille,

Gaudia sub digitis habitant, dulcedine mira

Vincuntur tristes et vertunt terga querele;

Si sequitur, mulcebit agros et pascua late

Eridani vestrosque lacus fontesque decoros,

Quos parit et vitreo mittit mons aureus amni.

Te tamen ante alios curis absolvet amaris

Solamenque feret studiis calamumque iuvabit:

Iudice te, Philomena sibi iam luce propinqua

Cedet, inexpletos iuvenis dum cantat amores,

Cedet olor cantu senior iam morte sub ipsa,

Nubila diffugient celo, pelagoque procelle,

Parcius electrum flentes stillare sorores

Incipient fratrisque minus meminisse ruinam.

Turbida nos urbis species et dulcis ameni

Ruris amor tulerat vitreos invisere fontes,

Mirandum caput Sorge, quod vatibus ingens

Calcar et ingenio generosas admovet alas.

Hic, ubi te mecum convulsa revolvere saxa

Non puduit campumque satis laxare malignum,

Vernantem variis videas nunc floribus ortum,

Natura cedente operi. Pars amne profundo

Cingitur, at partem preruptis rupibus ambit

Mons gelidus calidumque iugis obversus ad austrum.

Hinc medio ruit umbra die. Pars nuda tepenti

Porta foret zephiro, sed et hinc procul arcet agrestis

Murus, ab accessu prohibens pecudesque virosque.

Aerias sed enim ramis viridantibus alte

Littoreas volucres scopulis intexere nidos,

Has musco velare domos, sed frondibus illas,

Progeniemque inopem fidis trepidare sub alis

Aspicias atque ore cibos captare trementi.

Concava tum querulis complentur vocibus antra,

Et color hinc oculos, illinc sonus advocat aures

Certatim, dulci spectacula plena tumultu

Suspendunt grato ve quies condita labore.

Hic unus cum pace dies exactus aventi

Vix totus; tot me laqueis, tot curia curis

Implicat. Id meritum, qui vincula nota libenter

Infelix tritaque iugum cervice recepi.

Nunc tamen illius iuvat hic meminisse diei,

Dum latices, dum prata vagus, dumque insita miror

Arbuta, dum lauros alia regione petitas,

Obvia Guillelmi facies; truncisque vadisque

Inque oculis tu solus eras: «Hoc aggere fessi

Sedimus, has tacito accubitu compressimus herbas,

Lusimus hic, puris subter labentibus undis,

Hic longo exilio sparsas revocare Camenas,

Hic graios latiosque simul conferre poetas

Dulce fuit veterumque sacros memorare labores,

Nostrorum immemores, hic cenam in tempora noctis

Traximus alterno pariter sermone refecti».

Singula dum repeto, lux illa brevissima furtim

Labitur et Clausa vix serum Valle revellor.

Faucibus egressus, cum iam silvestria Tempe

Umbrososque sinus spectans post terga viderem,

Lucidus ac mecum ad levam descenderet amnis,

Surgit ab adverso vulgus muliebre virisque

Intermixta acies. Forme discrimina longe

Nulla putes, habitum confudit gallicus olim

Luxus et ambigui texit vestigia sexus.

Congredimur magis atque magis, vultusque patescunt,

Et vitte tenues et texta monilia gemmis

Et crinalis honos distinctaque purpura limbo,

Stellantesque nitent digiti; propiusque per agmen

Intuitus, solite post mutua verba salutis,

Obstupui: tuus ignis erat, tua cura iocusque.

O qualis facies! Oculis habitare sub illis

Visus eras, salvere iubens et prendere dextra,

Et mecum de more loqui. Quo pergeret ultro

Percontor comites. «Fontis quo fama vocaret»

Responsum; sed forte alio de fonte latenter

Causa petita vie. Quas non se vertit in artes

Ingeniosus amor? Quid non didicistis, amantes?

Forsan in his pridem tua noverat otia terris,

Et quia te nusquam, vestigia nota legebat

Te recolens, fingensque tuos in imagine vultus.

Talis erat, sic visa michi est, et quisquis amasset

Diceret: «Hec ardet reducique occurrit amico».

Ibat enim cupide studioque accensa videndi

Letior ac solito et dulcedine capta locorum.

Tentavi reditum, quasi te visurus in illa,

Et iam versus eram, tecum remeare putabam,

Et voces audire tuas et cernere gestus.

Ut similes ligat almus amor! Negat illa: rigorem

Virginis hemonie, Phebo mirante, videbar

Aut indignantem Actheoni spectare Dianam,

Si foret arcus ei pendensque in terga pharetra.

Arma ferunt oculi, dulces iacit inde sagittas,

Spicula nota tibi, nec amantum incognita turbe.

Digredimur tandem, veniens nox verba diremit.

Iulius alter adest, adeat simul altera limen

Littera nostra tuum, curas que narret agrestes.

Quo tandem lis longa brevis pervenerit orti,

Que michi cum nymphis bellorum ex ordine cause,

Cuntos nosse reor, que se mea carmine fama

Extendit nomenque novi tulit aura poete.

Aspera iam lustris certamina nempe duobus

Crebraque conserimus: non plures Troia per annos

Obstitit aut Graium ceptis aut Gallia nostris.

Omnia tentavi: spem quam michi prebuit estas

Proxima fregit hiems auctique potentia fontis,

Viceruntque operum fastidia. Cessimus ultro,

Reddidimusque viam. Scopulosa repagula nusquam,

Nusquam indignanti transverse in flumine moles,

Ac convulsa sonant rupis fragmenta vetuste.

Unda tulit partem partemque tulere coloni,

Et novus antiqui labor impulit acta laboris.

Propositum, ceu navigium, moderabor, ut ipsa

Tempestas rerum hortatur; nunc urget in austrum,

Nunc boream septemque iubet spectare triones:

Quo vocat illa sequar, ne vi trahar, omnia frustra

Nisus in adversum. Proram diversa monebo

Littora respicere et ventis parere cherucos,

Atque gubernaclum partes versatile in omnes

Intenta frenabo manu. Gratissimus olim

Ludus erat querulas nymphas cum murmure multo

Sedibus e propriis et avito expellere regno.

Annuus hinc labor et bellum immortale, favente

Bruma illis, estate michi, cui mixta voluptas

Plurima moliri captum dulcedine quadam

Compulit usque adeo. Quodsi licet infima summis

Et pelago angusti componere gurgitis undam,

Ac regum vatumque inopes conferre paratus,

Persida sic quondam navali ponte superbus

Hellespontiaco Xerses traiecerat estu:

Sic etiam armipotens longo post tempore Cesar

Cornua Brundusii validis vincire cathenis

Ausus et e domito generum prohibere profundo;

Sic quoque baiano temerarius equore Gaius

Tertia construxit tumidi spectacula fastus,

Que nunc sparsa vident naute numerantque sub alto.

Hic Hellespontus, Baie michi Brundusiumque,

Hic ferro fodiendus Athos. Nunc altera pectus

Cura subit: video naturam vincere quantus

Sit labor. Ergo suum servent elementa tenorem,

Amnis iter solitum. Sed enim brevis angulus heret

Rupibus; ille quidem nympharum ab origine sedes,

Nunc mea pyeridumque domus satis ampla, quod hospes

Adveniet rarus, sordent quia carmina vulgo,

Vitaque nostra furor sub iudice facta furenti.

Hanc modo vallamus, quam nulla revellet aque vis,

Ni montem oppositum a radicibus eruat imis.

Si tibi cura animum, dederit si Curia tempus,

Omnia, mutato, nostrum decus, ordine rerum,

Me nymphis, nymphasque michi cessisse vicissim

Et cecidisse minas compressaque bella videbis.

Retia nunc sunt arma michi et laberinthius error

Viminea contextus acu, qui pervius undis

Piscibus est carcer nulla remeabilis arte.

Pro gladiis curvos hamos, fallacibus escis

Implicitos, tremulasque sudes, parvumque tridentem,

Piscator modo factus ago, quo terga natantum

Sistere iam didici duroque affigere saxo.

Primitias en fluminee transmittimus artis.

Et versus quod Clausa domos habet artaque Vallis

Que tibi pisciculos et rustica carmina pascit.

Cunta dies minuit: tua munera tempore crescunt

Atque usus meliora facit. Tibi regius aule

Assuetus menseque canis somnosque superbos

Purpureis captare thoris, transmissus ab ora

Occidua, patrios mores hispanaque raptim

Limina romuleis opibus somnumque cibumque

Posthabuit, sortemque novam melioraque cernens

Omnia, tranquilla letus statione quievit.

Hunc michi digressus supremaque verba paranti

Solamen comitemque vie largiris: at ille,

Sublimi de sede licet venturus ad imam,

Paret, et iniectis mestus dat colla cathenis,

Et sequitur, nec spernit heri mandata minoris

Paulatim minus atque minus meminisse relictas

Delitias. Iam prata iuvant, iam lucida tranans

Flumina mordet aquas, luditque in gurgite puro,

Fercula iam sibi nostra placent, et libera curis

Otia. Deserti non ampla palatia regis

Anteferat variasque dapes: nam panis et unda

Sufficiunt ac parva domus. Iam membra refulgent

Lota feri, cecidit scabies in fonte salubri

Torpenti contracta situ; iam vertice toto

Altior it solito cervixque thorosior extat.

Iamque tumet phaleris, iam visa monilia mulcent,

Amplaque zona rubens niveisque intexta columnis,

Seque fuisse tuum recolens secum ipse superbit,

Multa minax. Fugit nostro de gramine pastor

Seque suumque gregem procul abdidit. Atria custos

Formidatus habet: plebs importuna procaxque

Hactenus obsessum metuit contingere limen.

Liber ago: meus assertor michi scilicet unus

Est comes assiduus. Quotiens lassata diurnis

Sub noctem curis thalamo mea membra silenti

Composui facilemque oculis dedit hora quietem,

Excubat ante fores. Quotiens me longior equo

Somnus habet fessum, queritur, solisque reversi

Admonet increpitans et concutit ostia plantis.

Illicet egressum vultu plaudente salutat,

Meque preit, loca nota petens et lumina volvens

Sepe retro. Levi sed postquam in margine ripe

Procubui et solitis curis insistere cepi,

Vertitur huc illuc, aditus circumspicit omnes,

Candida tum viridi proiectus pectora terre,

Tandem terga michi obvertit, venientibus ora.

Est inter fontes gelidos locus, undique solis

Pervius alitibus, scopulis et flumine cinctus.

Hac gressu trepidante feror manet ille, viamque

Occupat et magno tegit artum corpore saxum.

Latratu exiguo conspectos nuntiat ante,

Inde ruit, nisi forte vetes; nam plurima servat,

Si quis cunta notet, sensus vestigia nostri.

Iussus inardescit; strictis lentescit habenis,

Torvus ut adversus reliquos, sic blandus amicis

Auribus abiectis tremulaque occurrere cauda.

Prospicit hunc medio transversum calle tremiscens

Rusticus, et legum nodos perplexaque iura

Consiliumque domus inopis, connubia nate

Me percontari solitus, velut Appius alter,

Acilius ve forem, et Musas turbare quietas;

Nunc secum sua solus agit: michi, maxima vite

Commoditas, mecum esse licet; que cunta fatebor

Muneribus debere tuis. Solatia mille

Preterea: saltu colles amnemque fatigat,

Arguta pueros imitatur voce canentes

Et risus motura facit. Penitusque vadosis

Anseribus gravis hostis adest, per littora et altos

Insequitur scopulos: fundo nec tutior imo est

Aliger infelix: medio nam flumine prensum

Extrahit et pingues cenas nolentibus offert.

Sepius atque epulas venatibus ornat agrestes.

Sed iocus est aut ira levis, seu grata natanti

Preda est, seu strepitu offendunt: nam mitior agno

Esse solet parvis. Nunquam, michi crede, vel edum

Vel fragilem tentabit ovem profugamque capellam.

Occursu trepidi leporis quasi territus heret,

At fetas laniare sues validosque iuvencos

Audet et arreptas convellere morsibus aures.

Moribus his quondam diversi a finibus orbis

Missus Alexandro canis est, et regius idem

Et contemptor erat, quem non plebeia moveret

Belua: non damas, non apros ille nec ursos

Tangeret, alta suos servans in vulnera dentes.

Que male cum preceps novisset dona tyrannus

Mox generosum animal, meritum meliora, peremit:

Mittitur hinc alius sevos mactare leones

Doctus et everso tellurem elephante subactam

Concutere. Hunc iuvenis tandem miratus amevit,

Erroremque suum novit, serumque perempti

Penituit, quem non digno prius hoste probasset.

At michi nota mei virtus: impune catellus

Mordeat hunc lactens, quem non gravis ira leene

Terreat orbate nec fervens tigridis ardor.

Tu presens, nisi fallor, eras, quando alta supremi

Atria pontificis subito completa tumultu

Movit, ubi intonuit, villisque rigentibus horrens

Ibat, ut ostensi laceraret claustra leonis.

Vix inde abductus merens magnumque dolorem

Testatus gemitu rauco longis ve querelis.

Sed multum res parva tenet: sit finis, ut unum

Non sileam. Si forte aliquem videt ille tuorum,

Seu casus, seu iussa ferant, quod scilicet absens

Semper adesse tuis non desinis, incipit aulam

Suspirare tuam, vallesque et rura perosus,

Fortuneque memor veteris. Sors libera detur.

Mallet ad excelsam merito remeare Columnam.

Silva, precor, generosa ferax per secula, tanti

Vive memor domini! Felices surgite, plante,

Tendite pomiferos sub nubila, tendite ramos,

Herbosumque solum frondosi palmitis umbra,

Dum fremit ore Ieo, dum sicca revertitur estas,

Protegite et solis nimios arcete furores.

Iam zephiro fluxere nives, iam bruma recessit;

Floriger ecce Aries iam piscibus instat aquosis.

Vere habitum mutare novo, viridique colore

Vestiri et letos pro tempore sumere vultus

Ille iubet, qui iam vestri sibi poscere partem

Dignatur fetusque graves dignabitur olim

(Crescite!) magnifica forsan contingere dextra,

Maximus ille virum, quos suscipit Itala tellus,

Ille, inquam, aerie parent cui protinus Alpes,

Cui pater Apenninus arat, cui ditia rura,

Rex Padus ingenti spumans intersecat amne,

Atque coronatos altis in turribus angues

Obstupet, et dominum hinc illinc veneratur eundem;

Adriaci, quem stagna maris Tirrenaque late

Equora permetuunt; quem transalpina verentur,

Seu cupiunt sibi regna ducem, qui crimina duris

Nexibus illaqueat legumque coercet habenis

Iustitiaque regit populos; quique aurea fesse

Tertius Esperie melioris secla metalli,

Et Mediolano romanas intulit artes,

Parcere subiectis et debellare superbos.

Si sapientis habent aliquid fantasmata certi,

Spes michi magna boni, longos deus ille labores

Forsitan etherea spectans miseratur ab arce

Et lacrimis iam finis adest. O sera quietis

Tempora grata tamen! Sed quod prior ista videres

Fecit amor patrie, quam, quo melioribus astris

Nascimur, hoc animo colimus meliore parentem.

Et tua nunc igitur vigilantia pectora cure

Sollicitant memoremque sopor suspendit amantem.

Tu michi da veniam, brevior sum, dextra dolore

Segnis hebet calamumque movens sibi fessa videtur

Nodosam versare trabem: tibi cognita causa est.

O felix, cui vel viduam spectare parentem

Contigit atque vagas deserto in monte sorores!

Vidisti quod mundus iners, quod vulgus avarum,

Posteritas quod ceca nequit. Spectacula raro

Ingeniis permissa sacris, tot milia rerum,

Tot curas formasque hominum speciesque laborum

Cernere sub pedibus poteras tranquillus ab alto,

Me procul in tenebris per devia longa viarum

Errantem vidisse fuit. Sed traxit amate

Frondis odor, libuitque sequi, quem iure licebat

Spernere, pyerias ausum decerpere lauros:

Fortior ignavum miles sic signa ferentem,

Doctus inexpertos observat nauta magistros;

Propositi tamen egregii votique modesti

Quisquis es, in nostrum adeo propensus amorem,

Te lete cupidisque animi complectimur ulnis.

Dulce iter in patriam, dulcis fuga: rarior hospes

Attrahit, at note retrahunt fastidia turbe.

Quid facias, anime? Locus is quo pergimus, inquam,

Fert mala iuncta bonis et dulcia miscet amaris.

Cunta quidem subeunda simul fugiendaque nobis

Cunta simul, neque enim facilis discretio rerum:

«Eligit ille fugam». Quid, quod nec aperta volenti

Ianua? In exilium cives egere superbi.

Claudit iniquam urbem qui ius sibi supprimit equum.

Est genus exilii tacitum, sunt vulnera ceca.

Miraris? Cui non paucorum iniuria nota est,

Quam fovet immemoris populi patientia nostri,

Vel vi rapta domus, vel pascua ruris aviti,

Amisseque preces et tot per inane querele?

Indignor, ne vera negem. Tecum ne licebit

Glorier? Amplexa est gremio nos aurea Roma

Et civem dignata suum, dulcisque Maroni

Parthenope, sacro fedus feriente Roberto.

Quid referenda michi seu docta Bononia legum,

Seu salis inferni decorantes littora Pise,

Atque Adrie imperitans alter que Venetia mundus,

Historieque parens Patavum, seu Smyrna Latinis,

Mantua sideree nutrix longeva poesis,

Parma vel imperii clipeus, si credimus olim

Romuleos dum dura duces fortuna premebat.

Quid loquar hesperias urbes atque oppida nostrum

Inter honoratos numerantia nomen alumnos,

Vestra quod una suis abolet Florentia fastis?

Longius impellor, calamum rapit ira calentem;

Gallia me voluit, proles generosa Philippi

Non neget: extrerni proprium voluere Britanni:

Immeritum, fateor, sed in hoc michi sidera saltem

Dextra favent, levi mulcentia luminis astrum.

Quo tulit ecce dolor! Leso tu parce loquaci,

Non fugimus patriam, sed nos fugat illa profecto.

Mos vetus exemplis illustribus! Aspice busta

Sparsa virum, patria vetitum tellure iacere,

Quos cives, quenam peregrino in pulvere saxa!

Quos cineres, que membra premunt! Solabimur ergo,

Et moniti meliora animo tolerabimus equo.

Pyerias comites et plectra sonantia Phebi,

Hemoniamque alio laurum procul orbe relictam

Noveris, antiqui precium predulce laboris.

Tristia pro Musis habitant precordia cure,

E quibus infaustas mors imperiosa choreas

Fortuna modulante ciet. Non aridus agnos

Dente lupus rapido, teneros non feta iuvencos

Tigris et imbelles Iovis armiger ungue columbas

Acrius insequitur, quam me trux illa meosque,

Me linquens rapiensque illos; quo Musa dolore

Ceptum liquit opus; elegos et flebile carmen

Fessus arat calamus, siccis sitit Africa glebis

Nostra, fatigato longum deserta colono,

Castalii nec fontis opem, nec frondis odorem

Sentit apollinee, sed robora dira, cupressos,

Funereosque rogos lacrimarum proluit imbri,

Quem nimbi tristesque animi peperere procelle.

Heroas canere institeram: conatibus obstant

Sidera magnificis; alio levis orbita calle

Ingenii transversa mei. Male sanus ad egros

Ducor et heu merens aliorum lumina tergo:

Cogis enim, Fortuna nocens, en tempore quanto

Quinque sepulcra virum, quales si prisca dedissent

Secula, meonio vigilatum carmen Homero

Clara vel ausoniis celebrasset Mantua Musis.

Ergo deas alibi, sed quid loquor? Omnia tecum,

Et Phebum et comites totumque Elicona require;

Ars michi iam gemere est et castigare gementes.

Febribus obsideor validis mortemque propinquam

Suspicor: hec inter turri vigil improbus alta

Excubat, et rauco pernox obmurmurat ore.

Classica dira fremunt, belli circumvolat horror,

Ditia barbaricis vacuantur rura rapinis

Innocuusque cruor per dulcia funditur arva.

Vulgus inane gemit, taciti stant limine patres,

Femineeque sonant per compita mesta querele.

Singula dum premerent, celsam rationis in arcem

Evasi, fateorque libens hec tempora linquo.

Hactenus hic animi status est michi, cetera morbo,

Si nequeam victus, pro me vaga fama loquetur.

Actum erat, extremam victus rapiebar ad horam,

Potio ni tristis bilem domuisset amaram

Artifici pretenta manu. Mox limine ab atro

Mortis ad astrigerum videor michi versus Olimpum,

Nunc terram titubansque premo. Voxque ipsa fatetur

Semianimem pallorque gravis, spes reddita vite,

Cetera conveniunt morti. Tu vive diuque,

Quicquid erit, letum, nostri memor, exige tempus.

Doctus ad horrificam delectus nauta procellas,

Grande onus et rari mixtam tibi sentis honoris

Materiam imponi. Famam, nisi fallor, amabat

Qui iussit tam magna, tuam; verum otia nostra

Oderat ac requiem. Spectati dextra magistri

Poscitur ad clavum quotiens violentior auster

Incubuitque vadis scopuloque illisa maligno

Ingemuit raucum iam pervia fluctibus alnus.

At quotiens celo mitis iacet unda sereno

Blandus et Hesperio zephirus suspirat ab axe,

Cura gubernacli minor est, minus indiget artis

Atque opere, fragili quamvis credenda lacerto.

Tu syrtim ambiguam ventis frangentibus equor,

Littoreos ve canum strepitus refluam ve Caribdim

Euxinum ve fretum rapidi sub faucibus Histri

Ingressum te, care, puta. Tamen omnia virtus

Vincet et ancipiti tua carbasa certa profundo

Vis animi generosa reget. Mirabere forsan:

Spes ea, vester amor, desideriumque metusque

Sollicitant, quo calle queam de littore tuto

In puppim transire tuam, visurus ab alto

Monstra maris tumidi et portum subiturus eundem.

Si iuvat agricolam ruris spectata subacti

Gloria, dum fulvas oculo metitur aristas

Divitiasque suas, tamen idem in colle benigno

Dulcius aeriam quercum fagumque comantem,

Pampineisque notat vestitam vitibus ulmum:

Pastorem si fama gregis vulgata superbum

Efficit, ac toto secernit ab agmine magnum

Letior herbosa ludentem in valle iuvencum,

Hunc colit ante alios mulcens, hunc nomine certo

Signat, odoratis intexens cornua sertis.

Quanta michi gentique putas tua gloria nostre,

Quantaque lux patrie, quem tot tolerare laborum

Aspera, tot laqueos cauto transcendere gressu

Hostibus horrendum carumque videmus amicis,

Quem nec torva minis, claro nec perfida cepto

Blanditiis Fortuna movet, tam tristibus unum

Quam letis mirata virum. Tibi carbasa cimbe

Et clavum lassata sue Trinacria tandem

Credidit. Extrema sic tempestate magister

Eligitur, dubio miles sic sepe duello.

Sorte sub ancipiti, generosis lecte periclis,

Vive tui nostrique memor. Quas insita virtus,

Quas animo, spes nostra, faces, tibi prima placendi,

Proxima cura bonis, turbeque accendet amanti,

Quos inter numerare tuum dignabere vatem.

Orpheus Euxinios solitus vel carmine fluctus,

Vel Thracum mulcere feras truncosque sequentes,

Clarus avis proavisque fuit secloque loquaci

Inter semideos habitus: sed tempore nostro

Orpheus alter adest, si quid michi credere tutum est,

Non minor antiquo. Nisi quod modo surda canenti

Monstra parit tellus; redeat licet ille, nec iram

Nec luxum frenare queat victusque tenaci

Cedet avaritie, tanto fecundior etas

Sera mali, tantum has acie vicere nepotes

Ut longo postliminio consumpta reposcant

Membra senes stygiaque datum sit valle reverti,

Tangere iam dubias mensas dextrasque cruentas

Permetuant, tectoque negent habitare sub uno,

Aut simul invalide retinacula solvere puppis.

Adde quod ignavo calcar locus incutit evo

Et mundi sentina gravis: sic pestibus una

Musica cum geminis bello concurrit iniquo.

Collibus his Rhodope multum, me iudice, multum

Impar erit feritate sua, nec Thracius Hebrus

Certet aquis Rodani. Sunt hic predura metallum

Pectora, sunt silices animi, sunt viscera flamme,

Semiviros per prata boves, perque atria cernas

Semiboves errare viros. Non unus opacam

Minotaurus habet perplexi tramitis aulam;

Plurima permixte ceceque libidinis extant

Signa per infames partus sobolemque nefandam,

Et natos furor unus agit rabiesque famesque

Dira, nec immites cessant a sanguine fauces,

Nec septena virum, sed iam millena vorantur

Corpora iustorum, nec sole urgentur Athene,

Sed cupidis totus laceratur dentibus orbis.

Hortor abire locis, Itala tellure daturum

Ingenii documenta sui; tum currere quercus,

Saxaque mota sono blandosque videbimus ursos.

Cesserat assidua victus prece plectiger Orpheus,

Orpheus hic presens, evo, non arte secundus,

Ausus opes sprevisse inopes, ignobile pondus,

Iamque animo carpebat iter, sed vasa legenti

Occurrit violentus Amor, dextramque superbam

Inicit invalido. Mirum! Meretricula tanto

Imperat ingenio: cessit reverentia, cessit

Alma fides, cessere preces. Sic vincimur omnes

Unius illecebris et Musica servit Amori,

Cui mare, cui tellus, cui servit Iupiter ipse.

O ego, si qualem tu me tibi fingis amando

Sors daret, ut vigiles sopirem carmine curas,

Qualia nubifere scopulosa per avia Cirre,

Qualia castalii modularer ab aggere fontis,

Solamen latura tibi! Sed, crede fatenti,

Fallit Amor, qui sepe deos hominesque fefellit,

Iudiciis adversa lues. Si carmina vulgus

Nostra legit, que causa tibi nunc summa querele est,

Quod passim vulgata avido celentur amico?

Nil michi, nil nostris poterat contingere Musis

Tristius: id primum moturos nempe libellos

Admoneo, ut vulgus fugiant paucisque placere

Contenti hospitibus, penitus fallentibus auris

Abstineant, plaususque leves et murmura temnant.

Ingenio sin fata favent, ut forte per ora

Docta virum vivus volitem, licet ardua semper

Hec via sit temptata michi, tamen ipse mearum

Conscius obstupeam rerum. Dum scribimus ecce

Horrendum violenta tonat miscetque dolores

Et varios Fortuna metus. Tot vulnera rectum

Totque minas perferre grave est. Hinc nuntius atque hinc

Tristis adest: illum mors abstulit atra sodalem,

Hunc gladii rapuere truces, hunc carcer, at illum

Morbus habet, volucres alius rabiemque ferarum

Equoreosque alius pascit sub gurgite pisces.

Cor michi non adamante rigens, nec ferrea mens est,

Permoveor. Taceo propriam, que longa malorum

Historia est; quibus hoc signum petat illa sagittis,

Pectus et hoc quanto pretentans ariete pulset.

Obnixi contra stamus, tum pondere nostro,

Tum simul exemplis: quis monstrum fortiter illud

Vicerit interdum trepidi titubamus. Ita omnem

Corpoream requiem mentis labor, atque vicissim

Pacem animi internam fortune prelia turbant.

Vincemus tamen, ut spero, clarumque tropheum

Victa ferox inimica dabit. Sed, stante duello,

Turbidus ingenii status est, vix temporis huius

Acta probare rear doctos. Verum omnia postquam

Nostra placent, voti compos, breve suscipe carmen

Et fesse lege signa manus, ac mitte querelas.

Rus michi tranquillum media contingit in urbe,

Rure vel urbs medio, sic prompta frequentia soli.

Promptus et in latebras reditus, dum tedia turbe

Offendunt. Hos alternos urbs una regressus,

Hos dedit una domus, senium que pellit et iram:

Nam desiderium valvas transgressus abunde

Lenio, semper adest oculis animoque vicissim

Quod placeat possitque graves avertere curas.

Rursus et, ut strepitus pertesum, limen amicum

Transeo, multa uno fugiens fastidia passu,

Et querulum obverso secludens cardine vulgus.

Hic michi tanta quies, quantam nec valle sonora

Parnasi, nec cecropie per menia ville

Invenit studiosa cohors, heremoque silenti

Vix Egiptiace cives, nisi fallor, arene

Angelici sensere patres. Fortuna, latenti

Parce, precor, parvoque volens a limine transi,

Et regum metuenda fores invade superbas.

Sors sua quenque vocat: rigidam transire per Alpem

Sole nivem radio nondum frangente, iubemur,

Obscenosque locos, informia claustra malorum

Atque feram Rodani totiens contingere ripam.

Heu quis agit mea fata deus? quis sidera volvit

Noxia? Si patrium fesso fortuna sepulcrum

Invidet, extrema liceat iacuisse sub Artho,

Aut ubi serpentes habitant, ubi nascitur Auster,

Caucasea sub valle libens, Athlante sub alto

Et vivam et moriar, modo sit, dum vivitur, almus,

Cuius ab alternis respirem tractibus, aer,

Barbara, dum morior, saltem cui reddere corpus

Terra queam. Nichil e toto plus posceris orbe.

Hoc etiam, fortuna, negas; huc volvis et illuc,

Nullaque iam tellus, nullus michi permanet aer,

Incola ceu nusquam, sic sum peregrinus ubique.

Siste, precor, quacunque libet regione meoque

Ludibrio lassare, ferox. Non munera regni

Multa tui, non ampla peto; permitte quieta

Paupertate frui, patere hanc in rure reposto

Etatem transire brevem. Iam proxima mors est,

Libertasque simul, medium sine turbine tanto

Tempus eat; non ambitio nec avara trahit mens.

Tu longos sine fine adigis perferre labores;

Qui, quoniam assidue rapido cum tempore crescunt,

Quis michi portus erit? qualem sperare senectam

Linquitur? O miseris perplexum ambagibus orbem!

Celsa tremunt, pendet medium, calcamur in imo.

Ima placent, tamen aerio ceu vertice semper

Mens tremit et medio pendet velut anxia calle.

Id queror in primis. Quenam hec discordia rerum?

Si nimbos sevumque iugis sevisse Tonantem,

Si pelago fluctus tempestatesque profundo,

Naufragiumque gemam, desit patientia et equi

Iudicium: arentis sed enim modo gurgitis undi

Obruor indignans, humilique in pulvere ventis

Fulminibusque premor: sic nil michi profuit altum

Solicite vitasse locum. Verum ista profecto

Iusta, sed et sera est et longa et vana querela.

Sors igitur mea me repetit tritumque viator

Prendere iussus iter carosque relinquere amicos,

Urgeor alpinum raptim penetrare Tridentum,

Danubiumque novum iuvenemque ab origine Rhenum

Germanosque lacus: claudit namque hostis apertas

Ense vias. Quid agam? Rebus parere coactum

Durius est, et ferre iugum sine murmure prestat.

Pareo. Tranquillum dulcis michi fluxerat annus,

Sed brevis heu nimiumque fugax, oblitaque forte

Tantisper fortuna mei, dum cetera gaudet

Precipiti versare rota, michi grata relinquit

Otia, nunc eadem sphingosa negotia reddit,

Et labor invisus placidam fugat ecce quietam.

Tu, felix Barbate, tuum ne desere nidum.

Ausonias spectare fores adamante superbo,

Non silice exstructas, nisi te sine dulce fuisset:

Vidi etenim limenque rigens et claustra supremi

Artificis firmata manu nymphasque sonoras

Ceruleumque Athesim subeuntem gurgite blando.

Flectitur ille volens alpini conscius ortus

Et supplex melioris adit confinia mundi

Natureque humiles grates agit, alta Verone

Menia, frondosos colles, pulcerrima Martis

Pascua et Adriaci famosas equoris urbes,

Non Istrum Peucemque feram, glacialia rura,

Littora nec Scythici visurus turbida ponti.

Non modo res nostras igitur, pecudumque ferarum,

Ac terras fluviosque vagos invicta regit sors.

Vidi et terrificam solido de monte ruinam

Atque indignantes precluso tramite Nymphas

Vertere iter dextramque vadis impellere ripam,

Et didici insano provisa pericula vati,

Oppressum subita populum sub strage misellum.

Mors inopina hominum et proprii mens inscia fati!

Res ingens tempusque breve est: hec summa malorum.

Inscius in laqueos recidi. Quid singula verbis

Expediam cecumque chaos, laberinthia claustra,

Erroresque novos et inextricabile septum,

Solicito quod turba gratu miserabilis ambit,

Amissumque semel nequit unquam attingere limen?

Hic me delusum totiens, nunc sidere mesto

Carcer habet miserique vagor pars una popelli,

Ipse michi indignans inamenaque compita lustro.

Rex tonat horrendus, stat sortibus urna malignis.

Quis iussus prior ire mori? quem fata secundum

Seva vocent? Nec fila ferunt, nec verba puelle

Regine miserantis opem, nec Dedalus usquam est.

Miraris que causa more? Laberinthus in arvis

Niliacis Gnosoque fuit, mox tertius error

Lemnius, extremus clusini gloria regni.

Omnia succumbunt senio, ruit ecce quaternus

Carcer et auroram cece videre caverne.

Sed toto Dictea domus famosior orbe

Iam nomen vel sola tenet, solusque repertor

Consilii vulgo clarus cautissimus idem,

Et genitricis enim et nate solator amantis.

Armenti regina ducem miserabilis arsit,

Et subiecta fero mendacis tegmine vacce

Optavit verum esse pecus, sed honestior ignis

Corripuit sobolem, salva pietate, furenti

Ignoscendus amor. Ruit horrens machina postquam

Dextra viri fortis monitis annata puelle

Perculit informis squalentia pectora monstri.

Ipse faber fraudum penna trepidante per auras

Fugit, et amisso mestus super equora nato,

Fessus et euboica demum requievit in ora,

Qua secat argolico campanas vomere Baias

Advena calchidicus fruiturque salubribus undis.

Sed quorsum tibi nota trahens ignota profari

Demoror? Utque volans alium delatus in orbem

Dedalus ad Rodani levam, nova monstra novasque

Ambagum formas et plena doloribus antra

Struxerit, ut nullus reduci vestigia filo

Dux incerta regat, laqueos ut nuper in istos

Inciderim nequeam ve pede cum laude referre.

Non hinc egides, non hinc minoia proles

Dedalio ingenio freti, non ipse magister

Exeat: ira viam faciet, dolor induet alas.

Hinc ego vel nudus fugiam, nisi barbara busti

Sors michi servatur, fugiam similisque volanti.

Iam Ligurum colles facilemque remetiar Alpem,

Limina pontificum totiens damnata relinquens.

Scilicet immense quod Flaccus dixerat urbi:

«Belua multorum es capitum», sibi vindicat omnis

Villula. Fumosis sunt oppida menibus, unde

Pastor et hirsutus quondam veniebat arator,

Nunc vagus impostor quique omnia littora lustret

Insomnis mercator adest, quique omnia sulcet

Equora, et excisum patrio de stipite remum

Ignotis qui verset aquis; qui sidere in atro

Pervigil instantes mundo notet ante tumultus,

Publica presagis aut funera cernat in astris,

Aut simulet; qui vel tristi radice paventem

Egrotum, vel morte levet; qui pulvere et herbis

Improbus ex variis medicatum spondeat aurum;

Vulnera qui curet verbis et credula fallat

Artibus innumeris insani pectora vulgi,

Solvere qui legum laqueos et vincla professus

Sudat et attonitum teneat sub rostra clientem.

Quid loquar artifices scelerum, quos surgere passim

Cernimus, immites humili de stirpe tyrannos?

Iam quecumque palus Syllas alit atque Nerones,

Portentum regale prius sic flumine longo

Assyrium nostras defluxit virus in oras.

Nos miseri, venale pecus, vilisque lupine

Preda famis, sequimur dominos, dominarier orbi

Quos magni docuere patres. Nec tuta dolendi

Libertas iusteque sonant impune querele,

Supplicium dolor ipse timet, nec parva gemendi

Materia est, non flere palam. Maria horrida velo,

O mea Calliope, et remis fugiamus adactis,

Securum carpamus iter, speciesque laborum

Et cursus vite varios populumque canamus.

Leditur hic gratis, cuius discrimina mille,

Mille artes et mille vie parque omnibus error.

Quelibet ancipitem pariet tibi silva sophistam,

Vepribus eliciet doctum nemus omne Platona,

Quolibet argutus procedet Tullius antro,

Aliger ex omni veniet tibi Dedalus Alpe.

Si status hic ruris, quenam confusio vasto

In populo, qualis magna labyrinthus in urbe?

Que si visa premunt animum, si dulcia turbant

Otia, cuntamur tristes abrumpere nodos

Ac letam temptare fugam? Vestigia vulgus

Nota sequatur iners; at nos Elycone sub alto

Secretos longe nitamur carpere calles.

Salve, cara Deo tellus sanctissima, salve,

Tellus tuta bonis, tellus metuenda superbis,

Tellus nobilibus multum generosior oris,

Fertilior cuntis, terra formosior omni,

Cincta mari gemino, famoso splendida monte,

Armorum legumque eadem veneranda sacrarum

Pyeridumque domus auroque opulenta virisque,

Cuius ad eximios ars et natura favores

Incubuere simul, mundoque dedere magistram.

Ad te nunc cupide post tempora longa revertor

Incola perpetuus. Tu diversoria vite

Grata dabis fesse, tu quantam pallida tandem

Membra tegant prestabis humum. Te letus ab alto

Italiam video frondentis colle Gebenne.

Nubila post tergum remanent; ferit ora serenus

Spiritus et blandis assurgens motibus aer

Excipit. Agnosco patriam gaudensque saluto:

Salve, pulcra, parens, terrarum gloria, salve.

Nuper ab Oceano multa cum laude reversum

Occiduo, nunc et silvas et rura sequentem

Aspera, que fluctu glacialis proluit Hister,

Conscius ingenii iam te satis arbitror omnem

Europe spectasse situm. Te iudice, pauca

Disseruisse velim, quantum seu gallica Tempe,

Seu fera Teutonie tellus orbisque britannus

Distet ab ausonio, quantum simul inter utranque

Hesperiam intersit. Namque et michi cura videndi

Multa fuit terrasque labor penetrare remotas,

Nec novus hic mentem subit impetus. Acta poetis

Iam pridem rerumque aliis memorata magistris

Precipue nostro res decantata Maroni est,

Et michi post alios; rauco sub murmure dicta

Nunc iterum aggredior, non inscius hanc michi causam

Multorum fortasse odii. Si vera profecto

Sunt tanti, ut pariant hostem, michi nullus amicus

Esse potest; nullam querendi contulit artem

Ingenium studiumque michi, nec conferat oro.

Ergo ego vera loqui, fierem ne publicus hostis,

Haud veritus, moneo ac testor: qui forsitan egre

Hec legerent, oculos avertant; perlege solus:

Namque tibi Musisque cano vulgumque relego.

Iam primum quacunque animis regione vagemur

Sive per has nostris habitatas gentibus urbes,

Sive per Assyrie populos (nam longius ardor

Evehit) Egiptumque magam, quos subdolus ille

Mentitus mandata Dei mulcendo fefellit

Sive per ignotos ritus, ubi ceca prophanis

Templa deis, cultroque ferox ubi dira sacerdos

Exta secans, fedisque miseros inhiare sacellis

Gaudet et attonitos cura suspendit inani;

Quo te cunque moves, quocunque sub ethere sistis,

Multa tibi occurrent propriis metuenda colonis,

Multa tibi variarum aderit penuria rerum.

Musa, gradum cohibe: quorsum temeraria pergis?

Conspuet insanum iam iam tua carmina vulgus,

Turba suos teneat mores, nos nostra loquamur.

Gallia nec vitem nec munera Palladis ante

Noverat, hos serum meruit gustare liquores,

Postquam Roma fuit. Sed adhuc ibi rarus olive

Frondet honos: nam poma quidem fragrantia nostri

Orbis, et aurato nusquam virgulta colore.

Hec quoque diversis uterum fecunda metallis

Non solvit, scatebrisque caret, quibus egra leventur

Corpora, nec gregibus tondetur leta superbis.

Musa, gradum cohibe. Quorsus temeraria pergis?

Germanas transire nives atque horrida vasti

Frigora Danubii placitum, et quos dextera Rheni

Ripa procul fixo subiectos respicit axi.

Dulcius e rapto victuros pane Suevos,

Ceruleos Albis quos irrigat amne Boemos,

Quos Hypanis parve gignens animantia vite

Aut vagus algenti Tanais disterminat unda.

Hec loca nil Bacho debentia, nilque Minerve

Atque parum Cereri, sileant. Pars magna britanni

Littoris aut messem bibit aut liquefacta Lyei

Poma, loco sevo rarum, nisi cara vehantur

Vina mari, precio misere mage dulcia vite.

Flandria quid sitiens haurit nisi pocula mellis

Aut aliunde gravi venientia vina labore?

Quid nisi telluris cumulos iam sole recoctos,

Quos operosa estas brume transmittit inerti

Terrarum pars illa cremat? Nimis ordine longum est

Enumerare plagas, quas frigida contegit Ursa,

Fertilis at zephiro situs est et fertilis Euro

Et sua fertilitas nimboso contigit Austro.

Quis tamen ignorat quantum est quod desit ubique,

Natura retrahente manu? quantum ve quod obsit?

Hinc decor omnis abest nemorum, illinc dulcis aquarum

Copia, damnose vastant hec arva paludes,

Illa necant sentes vel putris acervus arene,

Ille locus tigres silvis errare profundis,

Ille videt gelido volitantes ethere gryphes,

Ille truces pardos, rapidos habet ille leones,

Ille venenosos stirpes herbasque malignas:

Germinat hic morbos, hic pullulat aspide multa.

Contra autem bona vera animi ingeniumque supremum

Aoniamque lyram, quam Grecia victa Latinis

Tradidit, innumerasque libens pretervehor artes.

Italie quid obest, nisi Mars violentus obesset?

Quid ve deest Italis, nisi pax non deforet una?

Nostra patent nostris, aliena revolvere mens est.

Musa, gradum cohibe. Quorsum, temeraria, quorsum?

Ulterius transire veto, ter iussa quiesce.

I, duce vecta Pado: levis est descensus amici

Gurgitis auxilio, donec deflectere cursum

Obvius admoneat Benaci filius alti.

Inde sinistrorsum perges, eque amne secundo

Ibis in adversum, qua clara Maronis origo

Mantua, Pyeridum quondam domus alma sacrarum,

Nunc sedes invicta ducum, que classica plectris

Miscuit et vincto veneratur Apolline Martem.

Unum ibi nostrarum preconem, littera, rerum

Invenies, hunc tu nostris solabere verbis.

Nam nostram dolet ipse vicem, facilesque susurros

Ruminat insulse permotus murmure turbe:

Leta sibi in primis vultuque occurre sereno,

Hisque indignantem alloquere. Etsi nulla sine hoste

Gloria, parva tamen nobis obiecta duelli

Materia est: quos iam lustris oblita duobus

Torserit invidia, non invenisse quid hiscant?

Conceptum qua parte vomant e pectore virus?

Una venenatis vix tandem syllaba verbis

Ostendit fecitque viam; pro crimine summo

Produxisse brevem arguimur, sed ceca profecto

Invidia est, cumulans nostre preconia laudis.

Eximie indicium forme vix pauca, nec equo

Iudice, que damment, inter tam multa, notari.

Nevus in insigni, quamquam levis, eminet ore,

Deformis facies mendam tegit; omnia quando

Offendunt oculos, vitium non cernitur unum.

Nos igitur, que summa rei est, an carmine longam

Fecimus imo brevem, quod carmine constat eodem:

Anne autem geminum dedit addita consona tempus?

Sic animis, sic ingenio torpere videmur?

Hec nobis ignota putant, id Musa mereri

Nostra potest, tenerisque Helicon dilectus ab annis?

Esto: ignota putent duo: num pugnantia, capta

Mente, simul loquimur: iuxta an longamque brevemque

Ponimus? Haud equidem censorem id credere nostrum

Crediderim; quamvis soleat sibi fingere multa

Spumea precipiti torrensque insania Bacho.

Somnia mira vident vigiles et febre sine ulla

Occupat invalidum cerebrum violenta prerenesis.

Falsum autem si sepe videt mens egra, quid ille,

Quid videt ille furens Bromii Venerisque sacerdos,

Phryx verus, semperque cibo somnoque sepultus

Extremamque trahens vina inter dulcia noctem?

Nota canis rabies, stant argumenta; videbis

Horrentem setis, oculos ardere vagantes:

Latrat in absentes, metuit contingere lymphas.

An brevis est. Quid ais? quod monstrum fata minantur?

Que schola grammaticum vatemque remisit asellum?

Vina dedere animos, fecerunt vina poetam.

Sentio: pica merum tetigit rostroque madenti

Decertare audet Musis. Iam simia tigres

Audebit tentare feras et aranea telas

Texere Palladias, cignosque lacessere corvus.

Vis vini omnipotens! Tenerum fugat ille pudorem,

Excitat ingenium, mutos facit esse disertos,

Qui modo vix calamo commissa negotia ruris,

Clamosi seu bella fori trepidante notabat,

Conductus prectio tenui, nunc sidere mesto

Carmina nostra notat, nunc, consultore Cratino,

Umida verbosis eructat metra tabernis.

Venit in Aonios subito rudis incola montes,

Infecitque locos: illo spectante choream

Virginei solvere chori, Peneia laurus

Aruit et faciem mutavit Castalius fons,

Allisit saxo cytharam turbatus Apollo,

Collega regnante suo: Niseia victrix

Ars, et uterque Deo collis submittitur uni.

Rusticus en censor novus, en proiectus ab astris

Venit Aristarcus, obelis armatus acutis,

Nil atramentis unquam quod carpere possis

Sepe, sed ad mensam reges et prelia Troie

Victaque non modico describens Pergama musto,

Nec pudet insultare aliis. Ea gloria fusco

Visa animo, fumum celo nebulamque sereno

Obliquis captare oculis et digna triumpho

Syllaba nec cernit primum se falsa videre,

De nichilo insultat, maculas in lumine demens

Fert proprio queritque alibi: sic illa tenebras

Ceca suas putat esse domus queriturve puella

Commigrare petens. Nota est tibi fabula, duro

Que Senece risum movit. Sed callidus iste

Nostra scripta manu servare poemata fertur,

Syllaba monstratur vulgo, nostrumque patenter

Arguit errorem. Mirum, nam syllaba nobis

Hec eadem servata domi est, ibi cauta tenorem,

Et tempus tenuisse suum. Si missa retentis

Discordant, cur peiorem sententia vergit

In partem? Cur non potius properantis in actu

Error erit calami? Quod sepius accidit alta

Tractanti, ingenio culpam hanc ascribere mordax

Emulus audebit? Verum audeat; unica nobis

Sit nota, que crebra est aliis, et crebrior ipsi

Virgilio, fervens quandoque tepescit et alget

Euripides quandoque sonans raucescit Homerus

Et quandoque Maro currens pede claudicat uno.

Divinum est quod labe vacat: mortalia nunquam

Reprehensione carent. Igitur, si iure Latino

Accusator agit, petimur si crimine vero,

Crimen erit veniale tamen, livorque sinister

Lentus, iners, studiis pretendens retia nostris,

Torqueat in gyrum sese pariatque subinde

Quod premat invisam graviori vulnere famam:

Tristis enim invidia quales effundis abortus?

Ridiculus partus, spatio brevis una decenni

Syllaba, turrigeros citius tres unica natos

Indica barbaricis peperisset belua silvis.

Perdis, amice, operam; mens est michi certa manere

Hic ubi sum: non me validis rapidissimus undis

Impulerit Rhodanus, recta non Circius aura

Menia concutiens, ubi tu tibi tempora vite

Deligis ac bustum; non compita vestra terentes

Mille simul, parva que stridunt urbe, quadrige,

Anchora fixa solo est, moveant. Tu calcar amoris

Incutis absenti, quo frena morantia rumpam.

Dum meminisse iubes, quod ut obliviscerer omni

Exhortandus eram studio, tu dulce caducum

Ingeris experte formeque fugacis honorem

Et veterum michi multa novas monimenta dierum.

Hec tamen ipsa olim, que spes erat ultima victo,

Causa fuere fuge, iamque hec puerilia retro

Linquimus, ad metam rapimur properantibus annis.

Una fuit quondam depectere cura capillos,

Impendere diu speculo, componere vultum,

Multorum placuisse oculis; sed transiit etas

Illa michi in tergum et nunquam reditura volavit.

Iamque animum maiora trahunt: quid precipis ergo?

Consiline tuo senior, iam segnis amator,

In flammam laqueosque ruam et iuga nota subibo?

Dii meliora boni! Licuerunt multa iocose

Tunc puero, nunc pauca viro, suntque illa pudori

Fabula quod populi fuerim digitoque notatus.

Ista, precor, sileant, igitur, ne carpere mores

Nunc etiam videare meos, si pauca iuvente

Blanda putes motura senem. Tua dulcis, amice

Interpellat item facies? Sed forsitan equum

Id fuerat, tua cum totiens me traxerit illuc,

Ut mea te tandem semel huc rapuisset imago.

An me Romani dignatio sacra moveret

Pontificis, quem sepe meos ais ordine gressus

Et longas quesisse moras? Frons mitis ab alto

Prospicit illa suos, quibus annumerare pusillum

Me licet. At quorsum sitis immortalis habendi

Volvet inexhausto mortalia corda labore?

Sit parto sine lite frui. Si plura petuntur,

Nec bene fundatum locus interrumpit amorem,

Et patulas habet ille manus et brachia longa,

Cum quibus et terras regit et freta transilit ampla

Precluditque fores Erebi celumque recludit:

Spes autem me nulla trahit, quia nulla cupido

Alligat et nullis ardent precordia flammis.

Ingeniosus amor, quas non te vertis in artes?

Que tibi non tentata via est? Horroribus imples

Quam variis? Hinc bella fremunt, hinc arma parantur,

Omnia pervideo. Sed quis locus absque periclo?

Que magna cum laude quies? Stat iuncta labori

Gloria languentem spernens operosa soporem,

Despiciensque minas. At qui te detinet, inquis,

Est mortalis homo: vita sic pendet ab una

Sors tua. Sed quenam, queso, non pendula sors est?

Stamine pendemus tremulo: moriturus amici

Immortale caput voto vesanus inani

Optarem? Non tanta premunt oblivia rerum.

Sum memor ipse mei, sed enim pars magna superstes

Huius erit; multum adiciet lux ultima fame.

Clara quidem longos virtus ventura sub annos

Viribus ipsa suis sublimis ad ethera surget,

Non aliena petens inopis suffragia lingue.

Si tamen et presens calamus promittere quicquam

Auderet, promeret; nec sarcina nominis ingens

Afforet auxilio. Verum hinc gravioribus urges

Inde latus stimulis, siquidem modo rara per omnes

Et suspecta fides animos. Clarissima certe

Ars, virtus, doctrina, fides rarissima semper.

Hunc tamen ex raris, siquid michi credis, habeto.

Frustra igitur terrere paras; si tempore virtus

Prisca viget nostro, si qua est probitasque fidesque,

Pectore in hoc habitant, olim concorditer una

Viximus et reliquum parili stat vivere nexu.

Tempora partimur varioque expendimus usu,

Et noctem longoque diem sermone morantem

Ducimus. Obrepit quotiens assueta voluptas,

Solus ego populum fugiens et rura pererrans

Solus et ad ripam tenera resupinus in herba

Ardentes transire dies rabiemque Leonis,

Curarum liber video vacuusque malorum,

Dum gravidus redit autumnus volucrumque catervis

Retia complentur. Breve sic, comitante chorea

Pyeridum, in silvis et labile ducitur evum.

Hec mia vita placet, non ambitionis in aulam

Invidieque sacram post tot documenta reverti.

Gratius iste quidem, quanquam iam fessus eundi,

Pes Italam calcabit humum purumque serenum

Letius his oculis et sidera nostra videbo.

Post ubi longevo finem factura labori

Affuerit suprema dies, solamen et ipsum

Mortis erit, tanti in gremio lacrimantis amici

Lassatum posuisse caput manibusque sepulcro

Invectum iacuisse piis; post prelia tanta

Fortune, Ausonia saltem tellure recondi

Dulce michi, et patriis longum requiescere saxis,

Seraque cum fragilem tumulum convulserit etas,

Lenius Hesperia cinis hic agitabitur aura.

Quando erit obscuri laribus contentus Amicle

Cesar, et imperium spernet bellumque timebit,

Appius invise metuet certamina plebis,

Mutus erit Cicero, formosus Galba, fidelis

Hanibal, infidus Scipio, Catilina pudicus

Ac pius, armatus Thersites sternet Achillem,

Cherilus altisono carmen dictabit Homero,

Sol Stygia perrumpet radio et mirantibus umbris

Tartaream subito complebit lumine vallem;

Ethera bos facili penetrabit et astra volatu;

Oceanum formica vado, Tanaisque repente

Ibit aqua, stringet glacies densissima Nilum,

Nix eterna teget Meroen, nunquamque carebunt

Imbre meduseis infecta cruoribus arva,

Surget ab occasu nitidis Aurora capillis,

Retrogradumque diem fuscos transmittet ad Indos,

Et Padus ad fontem, Vesulique redibit ad arcem,

Ethna vomet fluctus gelidos et Sorgia flammas,

Aura movebit agros, contemnent nubila ventos,

Montibus errabunt pisces pelagoque leones:

Tunc tua propositum convellent carmina nostrum.

Magne puer dilecte Deo, titulisque parentum

Prefulgens, olim populis venerande superbis,

(Sit modo vita comes, teneris sit spiritus annis),

Exoptate diu nobis, patrieque patrique

Lete veni, viteque viam felicibus astris:

Ingredere et rebus gaudens accede secundis.

Te Padus expectat dominum, quem flumina regem

Nostra vocant; te purpureo Ticinus amictu,

Et magno genitore tumens; te gurgite Lamber

Innocuo, lateque secans pulcerrima rura

Ardua ceruleus volucerque, sonantibus undis,

Ollius ac dives Tanarus; te Trebia, nobis

Iam melior, Salvus te ripis laxior equo;

Te durus rapido torrens te vertice Taron

Exiguis te Parma vadis atque Entia verno

Imbre furens; teque amne minor, tamen ethere Rhenus

Blandior ausonio: quanquam quid flumina verbis

Parva sequor? Te Tirreni maris estus et omne

Iam nunc litus amat crebrique in littore portus,

Quum procul indomitas gentes sceptrisque potitas

Non pudet e gremio dominum sibi poscere vestro.

Ingens principium tibi sic, virtusque tuorum,

Sic tua sors, sic fama domus, sic lumine amico

Astra favent, hominumque Deus qui providet actus.

Tu quoque tranquillo votivum pectore natum

Suscipe, magne parens, et per vestigia gentis

Ire doce generisque sequi monimenta vetusti.

Historias alii memorandaque nomina longe

Actaque clara virum repetant vulgataque bella,

Sufficiunt aliis exempla domestica fame.

Inveniet puer iste domi calcaria laudum

Plurima. Magnanimos proavos imitetur avosque

Mirarique patrem docili condiscat ab evo.

Cum tamen egregius vivendo adoleverit infans,

Hanc habeat pateram et roseo bibat ore iubeto:

Parva decent parvos, minimus sum, maximus ille;

Parva sed est etas, lucis nova limina nuper

Attigit et celum trepido suspexit ocello.

Etati non fortune munuscola dantur

Apta sue. Ludet nitido mulcente metallo,

Spernet idem ex alto; fuerit dum plenior etas

Et rutilum terre fecem sciet esse profunde,

At fortasse sibi tunc carmina nostra placebunt,

Per leget et secum: «Sacro dum fonte levabar,

Tanto humilem excelsus genitor dignatus honore est.

Hic quoque devotam generoso vertice dextram

Apposuit, procerum magne pars parva caterve,

Et faustum leto Marci dedit omine nomen

Ornatum celebri magnorum laude virorum,

Ut sive ingenii lingue seu palma latine

Mulceat, insigni geminum michi lumine callem

Ostendant Latii Marcus duo sidera Varro,

Marcus item Cicero, cui se lux tertia Marcus

Aggreget Antonius. Sin ardua rura videre

Pyeridum audire modos, Pacuvius almum

Signet iter Marcus; patrie si verus amator,

Nec leto rumpenda fides, sit Marcus utrinque

Regulus exemplum; solii si forte supremi

Spes et amor moveant, surgant vestigia Marci

Principis, alta sequens; atque hic seu mitibus actis,

Seu studio iuvat agnosci, sint undique clari

Sceptriferique duces; si bellica gloria tangit

Et rigor et virtus animi cultusque decoris,

Et contemptus opum, Marcos Curium atque Catones

Intuear; reges acie calcare potentes

Si mediter, Marcus Glabrio; si vincere gentes

Nobilior memori versetur pectore Marcus;

Hosque inter, patris patruus, quem nostra tulerunt

Tempora victorem (Marcos accepimus omnes,

Hunc dedimus), si templa velim strinxisse vel urbes,

Aut si navali certamine victor haberi,

Marcus ad audendum stimulos Agrippa ministret;

Si placeat fraternus amor pietasque modesti

Pectoris aut maior rediens in tempore fama

Spreta suo, Marci Fabii victoria testis,

Neglectusque duci populo mirante triumphus;

Publica fata manu patriosque arcessere casus

Inque suum transferre caput proprioque cruore

Commune imperium fundare et turpia nulla

Posse pati Marci facinus commendet Horati;

Nobilitas humili que sit gratissima plebi

Concilietque animos se Marcus Horatius alter

Insigne exemplum Marcusque Valerius offert;

Esse ducem fortemque virum inter vulnera Marcus

Popilius, cautum in dubiis evadere Marcus

Ceso docet, stabilem Livii constantia Marci;

Hostis colla iugo, sociorum menia paci

Subdere, coniuncto Marcus Greganius ausu;

Hostiles aperire fores virtute vel armis

Immeritosque iugo cives patriamque maligno

Eripere et senium crebris ornare tropheis.

Singula de Marci discam probitate Camilli,

Consilio proprius si castigabitur error,

Marcus erit Ruffus monitor; si dulcis agetur

Libertas, animum Marcus Castricius armet;

Si ferro cohibere fugam et convertere in arma

Consternatam aciem dux Marcus Emilius esto;

Pellere si patriis scandentem menibus hostem

Ultima sors adigat, Marcus sit Manlius auctor,

Reddere si vitam patrie casusque tremendos

Sponte subire, piis Marcus conspectus in armis

Curtius hortator fuerit. Quam debita fido

Inconvulsa fides Marcus Lucullus amico,

Quanta hosti pietas alter post funera Marcus

Antonius, Marcusque pium me Cotta parenti

Marcus item Scaurus nato monet esse severum;

Marcus Rutilius moderari et spernere honores,

Si magnas fortassis opes, sed labe carentes

Mens humana volet impleri nescia rerum

Marcus adest Crassus; quod si de sede superba

Imperia et tumidos libeat prosternere reges,

Marcus adest Brutus, stomacho metuendus amaro;

Dextera si pollens et clari fama duelli

Solicitet parilique duces sub Marte cadentes

Armaque cesorum templis affixa sacratis,

Tunc animum Marcus subeat Marcellus, et ille,

Cui tulit auxilium demissus ab ethere corvus.

Multa unum adversus multas audere cohortes

Marcus Sceva docet totique occurrere bello;

Crebra per adversum generosaque vulnera pectus

Sergius ostendit Marcus cum corpore trunco

Et spolia et titulos vel iniquo querere Marte.

Religione pia celum si cura mereri est,

Quatuor ex numero Christi precone secundo

Exciter, alati signat quem forma leonis,

Et cui nunc veneto locuples stat littore templum.

Undique multiplici sic prorsus honore verendum

Marcus vivifica positum michi nomen ab unda».

Ille quidem hec secum, sed tu sibi, magne, videbis

Me velit esse suum, si sum tuus: invida forte

Conspectum fugitiva viri michi subtrahet etas,

Fac, precor, absentis memorem. Si munera multi

Certatim maiora parant, ferventior igne

Commendet me pura fides et carmina raptim

Ingenio deprompta inopi. Sub iudice tanto

Sit precium rebus iustum. Laudetur amantis

Lucida mens, tenebris effossum sordeat aurum.

Itala quam reliquas superet facundia lingua,

Vir prestans, Graiam preter, (si fama sequenda est,

Si Cicero) nullam excipio, brevis iste libellus

Testis erit, clara eloquio quem Gallia celo

Attollitque favens, summisque equare laborat.

Scilicet hic vulgo recitat sua somnia Gallus:

Quid zelus, quid possit amor, quis pectus ephebi

Ignis edat, quid ludat anus, quibus artibus

Certet amans Veneris, quot sint in limine pestes,

Quis labor atque dolor, requies que mixta labori,

Que risus gemitusque vices, ut gaudia crebre

Rara rigent lacrime. Poterat quod latius ergo

Uberiusque dari fandique capacius arvum?

Somniat ista tamen, dum somnia visa renarrat,

Sopitoque nichil vigilans distare videtur.

Ut tuus ille olim melius concivis amoris

Explicuit sermone pathos, si fabula dives

Inspicitur frigiaque expirans cuspide Dido,

Seu vates, Verona, tuus, seu nidus amorum

Fertilis ac notus lascivo carmine Sulmo,

Umbria sive ducem ingenio largita peligno.

Ut sileam reliquos vel quos antiquior etas,

Vel quos nostra recens latialibus extulit oris.

Nec minus hunc lete excipies, nec munera temnes

Nostra ideo; vulgaria enim et peregrina petenti

Nil maius potiusse dari (nisi fallitur omnis

Gallia Pariseosque caput), michi crede valeque.

Gratulor ingenio, quod me flammantibus usque

Solicitasse iuvat stimulis; mea gloria tales

Vel fecisse manu, vel adhuc ductore carentes

Invenisse operum comites atque arma dedisse.

Tu ceptum preme magnificum et ferventius urge,

Victor eris celsoque sedens sub vertice Cyrre

Dissona despicies trepidantis murmura vulgi.

Unum istud: nam verba tibi sensusque profundos

Suppeditat natura parens, ut sedulus arti

Des operam admoneo, neu sit ter mensa pudori

Sillaba, et in digitos iterumque iterumque reversa.

Hoc age ne, minimi contemptor, maxima parvis

Aspergens maculis, frondem fedare serenam

Sustineas modico, meque hec tibi crede locutum

Ore pio: fando videor genuisse meamque

Rem gerere: optati venient in tempore fructus,

Cultor ubique ferar: nec tu, dilecte, negabis,

Hinc, fateor, michi cura tue non ultima fame est.

Artibus ut variis agitur brevis orbita vite

Et per mille vias metam properamus ad unam!

Atque ideo optatum pariter non prendimus omnes

Altum iter et durum. Inprimis nec mole gravatis

Corporea ascensus facilis scopulosaque saxis

Undique preruptis, anceps via turbat euntes,

Undique terribiles lapsus atque undique mors est.

Per medium securus eas, hoc tramite pauci

Incedunt. Plures videas in valle profunda

Errantes, passim cecos ad Tartara gressus

Ferre. Quid heu tantum miseris mortalibus obstat?

Quid Samii senis in bivio deflectere cogit

Ad levam atque iter usque adeo contemnere dextrum?

Excelso stat vita loco: nos ima sequentes

Vergimus ad mortem. Fulgentia sydera circum

Volvuntur lege eterna, nos lumina proni

Figimus in terram, terrenaque semper amamus,

Seu gaudemus opes tacitis fodisse sub antris

Pallentes celique sacrum fugisse decorem

Ac manes turbasse atros, dum flava metallum

Vena vomit curasque et magnum ac dulce periclum,

Sive gule imperio terras vexamus et equor

Aeriasque plagas, quam si spectare liberet,

Pulcra fames alias cupido sub pectore mensas

Volveret interdum. Corpuscula vilia, quantum

Perditis impense? fragilem quid rumpitis alvum,

Que modico tranquilla foret nimioque laborat?

Singula si numeres, studium vix turpius ullum.

Quid loquar hos qui rostra colunt, qui vulgus adorant,

Quos favor ambiguus turbe plausus fatigant,

Quid, quos cedis, amor, miseros? spesque improba Martis

Precipitat? Letis mesto spumantia tabo

Tela vident oculis et campum strage rubentem:

Buccina non illos, non ulla pavoris imago,

Non gladii ancipites, non vulnera seva nec imber

Sanguinis aut fede laniata cadavera terrent.

Quid quibus alma fides, pietas quoque viluit omnis

Atque dei atque hominum, dubio dum calle supremum

Ac tremulum properant fortune scandere culmen?

Quos furere in triviis compellit inutilis omnis

Quam longa est etas et perdere littera tempus?

Quos operosa domus ruituraque tecta morantur,

Immemores busti? Quos durum uxoris inique

Imperium exercet nulloque labore domandum

Ingenium nati indocilis servique trilinguis?

Quos sentosus ager, quos grex moribundus anhelos

Aut apium fugitiva cohors et mellis amari

Cura facit damnique metus spesque arida lucri,

Atque arsura sitis parto? Quos languida messis,

Institor aut tardus pugnansque Aquilonibus Auster

Exanimant, tristesque infami nomine Syrtes,

Aut hinc Scylla fremens, illinc violenta Charibdis,

Ac medio ventura ratis fortunaque semper

Fluctibus ac ventis tortisque rudentibus acta?

Quid quos flamma animi laribus propellit avitis

Per maria et scopulos volvens, quis vita per undas

Degitur infelix, quibus apparat unda sepulcrum,

Et ieiuna avidos expectant viscera pisces?

Pretereo ridenda magis: quos retia fusca

Tendere nocte iuvet, bellumque indicere silvis;

Quos aper attonitos habeat, dum vulnifer uda

Valle furit; quos cervus agat per devia saltu,

Per frutices, quos parva vagos gressuque silenti

Ducat avis, lento cohibens suspiria freno;

Erigat ad celum quos nubibus anser aquosis

Involitans; quos piscis acu captandus adunca,

Ceu rigidum incurvet gelido de marmore corpus;

Quos habet aut fedus fornix aut umbra taberne,

Anxia damnoso quos atterit alea ligno;

Turbida quosque tenax ligat ad spectacula circus

Oblitosque cibi sub tarda crepuscula servat.

Quid quos ceca Venus, quos inconsulta voluptas

Tempus in omne rotant, insomnes ducere noctes

Cogit iners et blanda lues trepidumque soporem

Carpere et aut nivibus mediis aut imbribus ultro

Ponere inerme latus sub limine tristis amice

Ac propriis gaudere malis, dum credula mentes

Spes alit interea stimulisque ferocibus urget:

Seu quos forma fugax fulgorque brevissimus oris

Prerapidumque decus speculo suspendit inani?

Sic suus urit amor, sic fert sua quemque cupido.

Sola iacet virtus, poterat que sola beatos

Efficere et vite tranquillum sternere callem.

Vivo, sed indignans quod nos in tristia fatum

Secula dilatos peioribus intulit annis.

Aut prius aut multo decuit post tempore nasci;

Nam fuit, et fortassis erit, felicius evum.

In medium sordes, in nostrum turpia tempus

Confluxisse vides, gravium sentina malorum

Nos habet: ingenium, virtus et gloria mundo

Cesserunt regnumque tenent fortuna, voluptas,

Dedecus. Ingenti nisu nisi surgimus, actum est.

Ibimus in scopulos, torrente rotabimur atro,

Ossa rigens tellus et inania nomina bustum

Conteget exiguum; longo mox parta labore

Fama cadet, cinerum custos intercidet urna,

Aura feret cineres, attrito in marmore nomen

Vix leget acclinis concisum in frusta viator,

Cunta premet tempus. Si mens obstare prementi est,

Attollamus humo spes fessas, nulla carinas

Anchora mobilibus suffixa moretur arenis.

Hoc Elycone meo circumviridantibus herbis

Fontis et ad ripam queruli sub rupe silenti,

Atque inter geminas, properatum perlege, lauros,

Quas tibi, sacrata forsan sessure sub umbra,

Dum sererem, heu quotiens suspirans: "Crescite", dixi!

Tu quid ages? sacram ne paras invisere Romam

Iam tandem? poteris ne pio dare terga labori,

Aut segnem patiere moram? Verona tot annis

Possedit longoque suum te dulciter evo

Possideat serum ve tibi paret alma sepulcrum.

Roma nichil? Meliora Deus. Si tempore tanto

Ingenii michi cura tui, si pectoris ardor

Notus ab experto, pridem generosa voluptas

Egregium monstrabat iter stimuloque latenti

Urgebat, sed frena domus studiumque tuorum

Et patrie stringebat amor. Nunc maior in altum

Cura vocat. Cessas? An dum patet arta salutis

Semita, quam stravit Christi pius ore minister,

Quam Cimbro permixtus Hiber Graioque Britannus

Permeat extreme coniunctaque Cyprus Hyberne

Et Dacus et rutilo perplexus crine Suevus,

Stabis iners Italus? Sic semper proxima sordent?

Sic longinqua iuvant? Felix peregrinus ad astra

Ire potes saltu facili, contemnis an ipsum?

Id minus est? An dum redeat iubileus et errans

Quinquaginta vagis iterum sol flexibus orbes

Expleat ac revehat quas nunc male perdimus horas

Expectamus adhuc? Celi quicumque viator,

Longum iter est, properat, tempus breve, Nulla futuri

Solicitudo premat? Neu te mentita dolentum

Impediat pietas, affusam in limine matrem

Despice, nec teneri moveant te dulcia nati

Oscula, grandevum fugiens sine flere parentem

Et sine ventus agat suspiria tristis amici:

Non nate seu forma virens, seu nubilis etas,

Non germanus amans, trepide non verba sororis,

Candida nec blando teneat te murmure coniunx.

Cunta tibi calcanda simul, pulcerrima merces

Proposita est. Sed quem moneo? Iam letus amata

Respiciensque in terga nichil te proripis ede:

Fervida devotum rapuit iam dextra bacillum

Perque salutantum tacitus petis agmina Romam.

Me ne oro comitem refugis? Comes esse volenti

Institui meliore via. Iam mundus et omne

Qued placuit iuveni, domita vix carne, valete.

Eloquii splendor, latie spes altera lingue,

Clare Maro, tanta quem felix Mantua prole

Romanum genuisse decus per secula gaudet,

Quis te terrarum tractus quotus arcet Averni

Circulus? An raucam citharam tibi fuscus Apollo

Percutit et nigre contexunt verba sorores,

An pius Elysiam permulces carmine silvam

Tartareumque Elicona colis, pulcerrime vatum,

Et simul unanimis tecum spatiatur Homerus

Solivagique canunt Phebum per prata poete

Orpheus ac reliqui, nisi quos violenta relegat

Mors propria conscita manu sevique ministri

Obsequio. Qualis Lucanum in fata volentem

Impulit, arterias medico dedit ille cruento

Supplicii graviore metu mortisque pudende,

Sic sua Lucretium mors abstulit, ac ferus ardor

Longe aliis, ut fama, locis habitare coegit.

Qui tibi nunc igitur comites, que vita libenter

Audierim, quantum vero tua somnia distent

Et vagus Eneas portaque emissus eburna,

An potius celi regio tranquilla beatos

Excipit ingeniisque arrident astra serenis

Post stigios raptus spoliataque tartara summi

Regis ad adventum, magno certamine victor

Impia qui pressit stigmatis limina plantis

Stigmatisque potens eterna repagula palmis

Fregit et horrisono convulsit cardine valvas?

Hec ego nosse velim: tu, mundo siqua silenti

Umbra recens nostra veniet tibi forsan ab ora,

Quis tria cara tibi loca nunc totidemque libellos

Exitus excipiat, nostris simul accipe verbis.

Parthenope infelix rapto gemit orba Roberto

Multorumque dies annorum substulit unus

Prospera, nunc dubiis pendet plebs anxia fatis

Innocuamque promunt paucorum crimina turbam.

Optima finitimo quatitur sine fine tumultu

Mantua, magnanimis ducibus sed fulta recusat

Invicta cervice iugum, civilibus usa

Illa quidem dominis, externi nescia regni.

Hic tibi composui que perlegis, otia nactus

Ruris amica tui, quonam vagus avia calle

Fusca sequi, quibus in pratis errare soleres

Assidue mecum volvens, quam fluminis oram,

Que curvi secreta lacus, quas arboris umbras,

Quas nemorum latebras collisque sedilia parvi

Ambieris, cuius fessus seu cespitis herbam

Presseris accubitu, seu ripam fontis ameni:

Atque ea presentem michi te spectacula reddunt.

Que patrie fortuna tue, pax quanta sepulcri

Audisti. Quid Roma parens, hoc querere noli,

Hoc melius nescire puta. Melioribus aurem

Ergo adhibe et rerum successus disce tuarum:

Titirus ut tenuem senior iam perflat avenam,

Quadrifido cultu tuus ut resplendet agellus,

Ut tuus Eneas vivit totumque per orbem

Et placet et canitur, tanto quem ad sidera nisu

Tollere conanti mors obstitit, invida magnis

Principiis. Miserum Eneam iam summa premebant

Fata manu iamque ore tuo damnatus abibat

Arsurusque iterum; pietas augusta secundis

Eripuit flammis, quam non morientis amici

Deiecti movere animi, meritoque supremas

Contempsisse preces evo laudabitur omni.

Eternum, dilecte, vale, nostrosque rogatus

Meonium ascreumque senes salvere iubeto.

AD REINALDUM VERONENSEM